|
Άγια Βαρβάρα Ερήμου του Νικολάου Δρανδάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου
Η μεσαία καμάρα του νάρθηκα αποτελεί αδιάσπαστη συνέχεια της δυτικής κεραίας του ναού. Τα τόξα επικοινωνίας των πλαγίων τμημάτων του νάρθηκα προς τα Δ πλάγια διαμερίσματα της εκκλησίας είναι κατά τι χαμηλότερα των τόξων επικοινωνίας των Δ πλαγίων διαμερισμάτων προς τη Δ κεραία. Ο εισερχόμενος στο μνημείο κατεβαίνει δύο βαθμίδες. Οι κίονες του ναού είναι μονόλιθοι, οκταγωνικοί στεφόμενοι με δίζωνα κιονόκρανα, προφανώς μεσοβυζαντινής εποχής, μιμούμενα κιονόκρανα παλαιοχριστιανικά. Τα παράθυρα του τρούλλου είναι όλα φραγμένα. Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε Οκταγωνικο κίονα στις πλευρές του οποίου μεταγενέστερα λαξεύματα, πολύ λαϊκά, παριστάνουν ανθρώπινες μορφές, κλαδίσκους, γράμματα, σταυρό, γεωμετρικά σχήματα ζώων. Και πάνω στην πλάκα της Τράπεζας λαϊκά χαράγματα. Στις πλάγιες πλευρές της σταυρός μεταξύ ελικοειδών χαράξεων. Το μαρμάρινο περίθυρο της θύρας έχει κυμάτια. Αλλ' επειδή το άνοιγμα της θύρας είναι μεγάλο, 1.25, για να στηρίξουν το ανώφλιο πρόσθεσαν σε νεώτερη εποχή οκταγωνικό κίονα πλάϊ στη Ν παραστάδα. Πάνω από τη θύρα μεγάλο ανακουφιστικό τόξο, ελαφρά πεταλόμορφο και βαθμιδωτό, την πρώτη βαθμίδα σχηματίζουν πωρόλιθοι και τη δεύτερη πλίνθοι. Το τόξο πλαισιώνει οδοντωτή ταινία, η οποία στο επίπεδο της γενέσεως του πλίνθινου τόξου οριζοντιούνεται και διατρέχει όλη την πρόσοψη του ναού. Το πώρινο πλαίσιο του ανακουφιστικού τόξου της θύρας κατέρχεται ως το ακόσμητο γείσο του ανωφλίου. Το ίδιο συμβαίνει και με το διπλό (βαθμιδωτό) πώρινο ανακουφιστικό τόξο της φραγμένης τώρα Ν θύρας (Στη θέση της έχει διανοιγή σε νεώτερα χρόνια ορθογώνιο παράθυρο). Στην εσώτερη βαθμίδα το γείσο είναι επίπεδο και στην άλλη λοξότμητο. Την επάνω βαθμίδα του τόξου αγκαλιάζει οδοντωτή ταινία η οποία στη συνέχεια οριζοντιώνεται και διασχίζει όλο το τύμπανο. Η ζωφόρος ρομβοειδών, πήλινων, χωρίς γάνωμα πλακιδίων, η όποια εκτείνεται εκατέρωθεν του ανακουφιστικού τόξου δεν φθάνει ως την ΝΔ γωνία, σταματά μπροστά στον ισοϋψή προς αυτήν μακρό μαρμαρόλιθο της ΝΔ γωνίας. Η κορυφή του εξ οδοντωτής ταινίας τόξου εφάπτεται στην ποδιά του παραθύρου της Ν κεραίας κατά τρόπο αισθητικά πιο ικανοποιητικό από ότι γίνεται στην πρόσοψη του Αγίου Θεοδώρου της Μπάμπακα. Μέσα στα πτερύγια του παραθύρου ήταν εντοιχισμένα πιάτα. Πιάτο ήταν επίσης εντοιχισμένο πάνω από τους λοβούς του ίδιου δίλοβου Ν παραθύρου. Άλλη οδοντωτή οριζόντια ταινία, επάνω αυτή από τα τεταρτοκύκλια, εκτεινομένη διασχίζει την Α και Δ πλευρά της Ν κεραίας μεταβαλλόμενη όμως στις πλευρές αυτές σε οδοντωτό γείσο. Στο τύμπανο της αρχικής θύρας (τώρα παραθύρου) ανάγλυπτη πλάκα με σταυρό πλαισιωμένο από δυο παγώνια. Οι αψίδες του ναού είναι τρίπλευρες. Η οδοντωτή ταινία που συνεχίζεται από το Ν τοίχο διασχίζοντας τον Α σταματά στη Β πλάγια πλευρά της αψίδας του Διακονικού, κοντά στη ΒΑ γωνία του. Διακόπτεται επίσης στην Α πλευρά της μέσης αψίδας. Ολόκληρη η Α πλευρά του ναού έχει χτιστή κατά το πλείστον με πωρόλιθους, στις γωνίες από ένας μαρμαρόλιθος κατακόρυφος. Στα παράθυρα οι πλίνθοι των τόξων περιβάλλονται από μονή σειρά πλίνθων. Πάνω από τα τόξα των παραθύρων στις αψίδες ήταν εντοιχισμένο μεγάλο πιάτο. Οι οριζόντιες σειρές των πλίνθων στην Α πλευρά είναι πολύ κανονικές. Πάνω από τις πλάγιες αψίδες αντί πωρολίθων έχουν χρησιμοποιηθή επάλληλες πλίνθοι σε πολλά σημεία. Στο παράθυρο του Διακονικού έχει αφαιρεθή η μαρμάρινη πλάκα πού το εφραξε. Στις πλάγιες πλευρές της μεσαίας, μεγαλύτερης αψίδας εκατέρωθεν του τόξου του παραθύρου μαίανδρος εκ πλίνθων και στη μεσαία πλευρά πάνω από το τόξο ζωφόρος από ρομβοειδή, πήλινα, αγάνωτα πλακίδια. Εκατέρωθεν της γενέσεως του τόξου στο παράθυρο της Β κεραίας ήταν εντοιχισμένο βαθύ πιάτο σώζεται μόνο η υποδοχή του. Πιάτο κατεστραμμένο με πράσινο γάνωμα υπήρχε και στο τύμπανο μεταξύ των δύο λοβών. Κατά τόπους οι οριζόντιες σειρές πλίνθων είναι διπλές, προφανώς για να συμπληρώσουν κενά μεταξύ των δομών. Και στο πλινθοπερίκλειστο τμήμα του τοίχου έχουν εδώ και εκεί χρησιμοποιηθή αντί πώρων μικροί μαρμαρόλιθοι. Ο οκτάπλευρος τρούλλος έχει εντοιχισμένους στις γωνίες γωνιώδεις κιονίσκους από λευκό μάρμαρο. Τα κιονόκρανά τους βαστάζουν απλές υδρορροές, εκ των οποίων σώζεται η προς Δ της Β πλευράς. Και στον τρούλλο οι οριζόντιες πλίνθοι της πλινθοπερίβλητης τοιχοδομίας έχουν χρησιμοποιηθή με σχετική φροντίδα. Παράθυρα στον τρούλλο έχουν οι πλευρές οι στραμμένες στα κύρια σημεία του ορίζοντα. Τα παράθυρα είναι φραγμένα με μαρμάρινες πλάκες. Το μνημείο ο Η. Μegaw εντάσσει σε χρόνια μετά το 1150. Ο ναός ασβεστωμένος στο εσωτερικό κατά το πλείστο, είχε τοιχογραφές, όπως έδειξε πρόχειρη έρευνα1. Τους εξωτερικούς τοίχους της εκκλησίας διακοσμούν εντοιχισμένα πιάτα. Έτσι το εντοιχισμένο πάνω από το Δ πτερύγιο του Ν παραθύρου κοσμείται από πολύχρωμο πουλί, πού βαδίζει προς τα αριστερά τα χρώματα των φτερών του είναι καστανό και ωχρό σε βάθος κοκκαλί. Στο τύμπανο, πάνω από τους λοβούς του παραθύρου της μεσαίας αψίδας. βαθύ πιάτο σε καφέ βάθος κίτρινα κοσμήματα και κοντά στα χείλη έλικες. Πιο μέσα ελικοειδές κόσμημα προς το οκτώσχημο, ίσως και αετός κατενώπιον. Πάνω από το παράθυρο της Προθέσεως σε πιάτο με καφέ γάνωμα ζώα από κίτρινο χρώμα, το κάτω ζώο με σώμα στικτό, εκτεινόμενο σε όλη τη διάμετρο του πιάτου, κατευθύνεται προς τα δεξιά, στρέφει πίσω τη μεγάλη κεφαλή και έχει ανορθωμένη τη συνεστραμμένη ουρά του. Πάνω από τη ράχη του ορμούν προς την κατεύθυνση της κεφαλής δυο σκύλοι, εκ των οποίων ο ένας σώζεται άρτια. Κάτω από την κοιλιά του μεγάλου ζώου (παρδάλεως;) μικρό ζώο ανάσκελα (πρόβατο;). (1. Στο Β τοίχο του ΒΔ πλαγίου διαμερίσματος έχει αποξεσθή το ασβεστοκονίαμα (από την Αρχαιολογική Υπηρεσία;) ίσως δοκιμαστικά και φάνηκε τμήμα τοιχογραφίας -που παριστάνει στρατιωτικό Άγιο σε ερυθρό ίππο λαϊκής τεχνοτροπίας. Αξιοπρόσεκτο πως η περίμετρος του φωτοστέφανου του Αγίου ορίζεται από τρεις ενάλληλες χαραγές και ο θώρακας που φορεί έχει σε κίτρινο βάθος φυτική διακόσμηση από ελισσόμενους κλαδίσκους (μάλλον μεταβυζαντινών χρονών). Στην αψίδα του ιερού πολύ νεώτερες τοιχογραφίες ίσως του 19ου αι. παραλλαγή της Βλαχερνίτισσας, στηθάρια Προφητών, η Κοινωνία των Αποστόλων σε μικρή κλίμακα και χαμηλότερα κάτω από τοξύλλια τέσσερις Ιεράρχες. Πάνω από το επίθημα του διλόβου παραθύρου ο Χριστός, αγένειος προβάλλει από άγιο Ποτήριο). Σύνδεσμος |
