Οι Ταξιάρχες του Γκλέζου

του Νικολάου Δρανδάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου

Στον ποτέ συνοικισμό του Γκλέζου, κοντά στη σταυρόσχημη εκκλησία του Αγίου Πέτρου, για την οποία έγινε λόγος αμέσως πιο πάνω, διασώζεται ο σταυροειδής, δικιόνιος, τρουλλαίος με νάρθηκα ναός των Ταξιαρχών ο αποκαλούμενος Αγία Μαρίνα από τους ασχοληθέντες παλιότερα με αυτόν Άγγλους Κ. Traquair και Η. Μegaw. Ο Μegaw τον χρονολογεί από το δεύτερο μισό του 11ου αι.

Η τοιχοδομία του ναού είναι πλινθοπερίκλειστη. Το οικοδόμημα είναι χτισμένο κατά το πλείστον με πωρόλιθους και πλίνθους. Οι κατακόρυφες πλίνθοι είναι μονές. Δύο φορές στη Β πλευρά, όπως και στη Ν επισήμανα διπλές πλίνθους. Στη Β πλευρά, χαμηλά, τεφροί μαρμαρόλιθοι σχηματίζουν δύο σταυρούς. Ο Δ βρίσκεται στη θέση συνδέσεως ναού και νάρθηκα. Μακρός μαρμαρόλιθος έχει τοποθετηθή οριζόντιος στη ΒΑ γωνία. Μικρό, μονόλοβο είναι το φραγμένο τώρα Β παράθυρο του νάρθηκα. Πλίνθοι χρησιμοποιήθηκαν μόνο στο τόξο του,·τους λαμπάδες αποτελούν οι πωρόλιθοι της τοιχοδομίας.

Όμοιο είναι και το παράθυρο της Ν κεραίας. Το πλίνθινο τόξο του αγκαλιάζει οδοντωτή ταινία, η οποία στη συνέχεια γίνεται οριζόντια και περιβάλλει όλη την κεραία. Συνεχίζεται μάλιστα και στη Β και Ν πλευρά της Α κεραίας. Στη ΒΑ γωνία η ταινία διακόπτεται από μαρμαρόλιθο. Στη γωνιώδη κορυφή του τύμπανου της Β κεραίας πλίνθοι διαγράφουν ορθογώνιο σε σχήμα πι, πού περιέκλειε διακοσμητικό πιάτο, το οποίο διασώζει υπόλειμμα πράσινου χρώματος. Σειρά κατακόρυφων πλίνθων πλαισιώνει το ορθογώνιο. Κατακόρυφες πλίνθοι κοσμούν και το Δ άκρο του ίδιου αετώματος.

Οι πλίνθοι έχουν χρησιμοποιηθή σε μονή σειρά και στους οριζόντιους αρμούς των τοίχων. ΟΙ αψίδες είναι τρίπλευρες. Στις πλάγιες τα μονόλοβα παράθυρα έχουν πλίνθινα τα τόξα, περιβαλλόμενα εξωτερικά από μονή σειρά πλίνθων. Όμοια κατασκευή έχει και το δίδυμο παράθυρο της μεσαίας αψίδας. Τα τόξα του βρίσκονται μέσα σε τέσσερις γωνιές από πλίνθους. Πάνω από το δίδυμο παράθυρο με τους ισοϋψείς λοβούς δύο επάλληλες σε απόσταση οδοντωτές ταινίες. Στο μέσον κάθε πλευράς της αψίδας, πάνω από την κάτω οδοντωτή ταινία, εφάπτεται σ' αυτήν πλίνθινο τετράγωνο, πού περιβάλλει εντοιχισμένο πιάτο. Το πιάτο της μεσαίας πλευράς (διαμέτρου 0,245) έχει βάθος ωχρό (ή σταρόχρωμο) πού διακόπτεται από εξέχοντα βαθυκύανα ή πράσινα ψευδοκουφικά. Σε κείνο της Β πλευράς ξεκινούσαν από κεντρικό δίσκο κυματοειδείς, κυανοπράσινες γραμμές πού κατευθύνονταν σε κίτρινο βάθος προς τα χείλη.

Και στη Ν κεραία ή οδοντωτή ταινία στο ύψος της γενέσεως του τόξου του φραγμένου σήμερα μονόλοβου παραθύρου περιβάλλει την κεραία, εκτεινόμενη και στη Ν πλευρά της Α και Δ κεραίας. Στην κορυφή του αετώματος της Ν κεραίας ο διάκοσμος ήταν παρόμοιος με τον διάκοσμο της Β. Η ποδιά του παραθύρου της Ν κεραίας φαίνεται πώς έφθανε ως το τόξο της οδοντωτής ταινίας που περιβάλλει το πλίνθινο τόξο της φραγμένης σήμερα Ν θύρας. Η ταινία αυτή στο ύψος της γενέσεως του τόξου οριζοντιωνόταν και διέτρεχε ολόκληρη τη Ν πλευρά, τη ΝΑ γωνία και έφθανεν ως την αψίδα του Διακονικού. Στο ΝΔ πλάγιο διαμέρισμα από το άκρο του Ν τοίχου προς Δ έχομε μεταγενέστερη προσθήκη. Νεώτερο είναι και το ορθογώνιο παράθυρο, που έχει κατασκευασθή σε τμήμα του τοίχου, ο οποίος έφραζε τη Ν θύρα. Νεώτερες είναι και οι αντηρίδες που προστέθηκαν στο Ν τοίχο.

Οδοντωτό γείσο φαίνεται πως υπήρχε μόνο κάτω από τις στέγες των κεραιών του σταυρού. Στις γωνιές του οκτάπλευρου τρούλλου οι κιονίσκοι είναι εν μέρει ενδομημένοι. Παράθυρα είχεν ο τρούλλος κατά τα τέσσερα κύρια σημεία του ορίζοντα και στις άλλες πλευρές ψευδοπαράθυρα. Τα τόξα όλων ήταν πλίνθινα και περιβάλλονταν από πώρινα. Ίχνη οδοντωτής ταινίας δεν διακρίνονται στον τρούλλο. Στα ψευδοπαράθυρα, στο άνω μέρος των τυμπάνων τους ήταν εντοιχισμένα πιάτα. Σωζόταν στη ΒΑ πλευρά πιάτο πράσινου χρώματος με σειρά από λοξά καφέ σχήματα, πού θύμιζαν δεντράκια.

Η τοιχοποιία του νάρθηκα δεν ανήκει στην ίδια εποχή. Η πρόσοψη και η Ν πλευρά του, χτισμένες με αφρόντιστο τρόπο αλλοιώθηκαν, φαίνεται, όταν υψώθηκε το όμοιας τοιχοδομίας τετράπλευρο ορθογώνιας τομής, μονόλοβο κωδωνοστάσιο. Αντιθέτως η Β πλευρά οικοδομημένη κατά σύστημα πλινθοπερίβλητο έχει μόνο το προς Δ άκρο της, σε μήκος 1,05 από της Δ γωνίας, χτισμένο με τοιχοδομία απλή. Η σημερινή Δ πλευρά, πάχους 1,57, θα ενισχύθηκε παίρνοντας την τωρινή της μορφή, για να βαστάσει τις ωθήσεις του κωδωνοστασίου. Στη Β πλευρά, κοντά στη ΒΔ γωνία, η προσθήκη έχει πλάτος 0,69. Τόσο λοιπόν πάχος θα είχεν ο προστεθείς προς Δ δυτικός τοίχος του ναού. Την εποχή πού έγιναν αυτές οι προσθήκες θα κατασκευάστηκε και το ορθογώνιο παράθυρο του Ν τοίχου του νάρθηκα.

Το εσωτερικό του ναού είναι ασβεστωμένο. Μόνο ο Παντοκράτωρ του τρούλλου διέφυγε το «γαλάκτισμα». Ώχρα ή επιδερμίδα, κεραμίδι τα χαρακτηριστικά και η κόμη, ανυψωμένα τα φρύδια. Τον Παντοκράτορα περιβάλλει διακοσμητική ταινία γωνιώδης¹ Στην αψίδα της Πρόθεσης, δεξιά γραπτή νεώτερη επιγραφή διαστάσεων περίπου 0,45x0,19:

Δυτικώς του ναού, μέσα στο παρακείμενο νεκροταφείο, το πιθανώτερο κατά τη διάνοιξη τάφων, βρέθηκαν τα θεμέλια ναού βυζαντινών χρόνων, χτισμένου με λαξευτούς πωρόλιθους. Γι' αυτό και πολλά γλυπτά μέλη είναι σκορπισμένα μέσα στο νεκροταφείο.

Παραπομπή
1. Κατά τελευταία μετάβαση μου στο ναό (στις 15-8-92) είδα πως με πρόχειρη απόξεση των ασβεστωμάτων έχουν αποκαλυφθή τοιχογραφίες: α) στο τύμπανο της Β κεραίας τμήματα των δύο Αρχαγγέλων της Συνάξεως. Τα φτερά τους αποδίδουν πλατιές καμπύλες γραμμές, β) στην Α πλευρά του τοίχου πάνω από το ΒΔ κίονα προτομή του Αγίου Ευσταθίου και γ) στο Β παράθυρο του ιερού ο Άγιος Βασίλειος. Μου φάνηκε πως θυμίζει μορφές του Διασορίτη στη Νάξο (μετά τα μέσα του 11ου αι.).

Άλλες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Συλλόγου Λακώνων Επιστημόνων.