Ήταν οι πρώτες μέρες της Άνοιξης, έμπαινε ο Μάρτης του 1821 κι η Μάνη ετοιμαζότανε να τον ρουφήξει ολόκληρο, να πάρει δύναμη για να γιορτάσει τη Λαμπρή του Έθνους. Κι ο τόπος μας κατακλυζόταν απ΄ τους ψίθυρους και τα μηνύματα και την ταραχή και τις ελπίδες, κι η ατμόσφαιρα φορτίζονταν και προμήνυε καταιγίδα, όμοια μ΄ αυτήν που μόλις πριν λίγες μέρες είχε ξεσπάσει εκεί ψηλά στον συννεφιασμένο βαλκανικό βορρά, στις ελληνικές κοινότητες των παραδουνάβιων περιοχών, όταν ο κεραυνός της επανάστασης χτύπησε αιφνιδιαστικά στο Ιάσιο της Μολδαβίας προκαλώντας το φόβο και την ανησυχία και τον σκεπτικισμό των βολεμένων αστών της κατεστημένης και άρχουσας τάξης που πολύ γρήγορα όμως υπερκεράσθηκε από το δυναμισμό που έδειξαν τα ελληνικά νιάτα, αυτά που θέλησαν να κάνουν πράξη το όνειρο του Ξεσηκωμού. Ήταν μια ατμόσφαιρα επαπειλούμενης ανατροπής που αποδίδει ο ποιητικός λόγος, αναφερόμενος στην παραμονή της ιστορικής εκείνης 22ας Φεβρουαρίου του 1821:

Φήμες επίμονες κυκλοφορούσαν χθες στο Γιάσι
Στα μαγαζιά, στα καφενεία, στα σαλόνια
Ο Υψηλάντης λέγανε τον Προύθο θα περάσει
Κάποιοι με νόημα είπανε πως ήρθαν κι΄ όλας χελιδόνια.

Φλεβάρης, βαρυχειμωνιά
Τι στο καλό του θέλει τώρα;
Τόσα και τόσα χρόνια περιμέναν οι ρωμιοί
Γιατί αυτή η βιασύνη τέτοιαν ώρα;

Είναι στιγμές για λάβαρα ιερά;
Αητούς βυζαντινούς και λόχους
Μ΄ εμβλήματα μεσωνικά, σημαίες τρίχρωμες
Και φοίνικες που η τέφρα τους γεννάει διαδόχους;

Τι θέλουν όλοι αυτοί οι ανεμοβάτες,
Καταστροφείς και ταραξίες όπως πάντα,
Το έθνος των Ελλήνων να κεντρίζουν
Με τέτοια ασήμαντα και άκαιρα συμβάντα;

Τι θέλει τέτοιαν ώρα ο Υψηλάντης;
Κι΄ οι φιλικοί κι΄ οι παλαβοί και οι παπάδες;
Δεν μας αφήνουν ήσυχους κοντά στο τζάκι,
Έξω τα πάντα καλυφθήκαν με χιονιoύ νιφάδες.

Δεν βρίσκεται κανείς να του μιλήσει
Να αναβάλλει αυτή την επικίνδυνη εκστρατεία
Και εν ανάγκη κάποιος ηγεμόνας να τον πιάσει
Και να του πει πως θα 'ναι μία σκέτη αυτοκτονία

Κανείς δεν πρόκειται να πολεμήσει
Ούτε εδώ ούτε στην κάτω Ελλάδα
Οι Έλληνες ξεφτίσαν, τελειώσαν
Όλα τα άλλα είναι ονείρατα παιδιών

Φαντασιώσεις, οπτασίες, παραμύθια,
Οράματα και θάματα τρελών και αφελών.
Έτσι είμαστε όλοι, δυστυχώς.
Πάντοτε πρώτοι σε σαλπίσματα αγγέλων.

Εμπρός λοιπόν. Μη χάνουμε καιρό.
Πάρτε σπαθιά και ας σπεύσουμε
Στο κάλεσμα του πρίγκιπα,
Στο Λόχο τον Ιερό.

Σ΄ αυτό το κάλεσμα κλήθηκαν να ανταποκριθούν τις μέρες εκείνες του Μάρτη οι Μανιάτες. Δεν ήταν κάλεσμα της στιγμής, ήταν κάλεσμα προπαρασκευασμένο μεθοδικά για χρόνια. Μέσα από αγώνες επιβίωσης της Φιλικής Εταιρείας που η υπόστασή της κινδύνευσε σοβαρά από την άρνηση του κόμη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία της και να ενισχύσει τους σκοπούς της, θεωρώντας ότι οδηγεί τον Ελληνισμό σε μια αδιέξοδη περιπέτεια με καταστροφικό τέλος. Και που διασώθηκε την τελευταία στιγμή, όταν δέχτηκε να αναλάβει την αρχηγία και την στρατιωτική οργάνωση της Εταιρείας ο άδολος πατριώτης, ο αγνοημένος σήμερα από το κατεστημένο των ιστοριογράφων, Αλέξανδρος Υψηλάντης.

Ήρθε το μήνυμα στον Πετρόμπεη, που συνετός και προσεκτικός άκουγε περίσκεπτος τις αισιόδοξες προσδοκίες των Ελλήνων για τους Ρώσους που μπαίνουν στον πόλεμο ενάντια στην Τουρκία και για τον Μόσκοβο που κατέβαινε να μας απελευθερώσει. Κι αναλογιζόταν τις συνέπειες απ΄ τα Ορλωφικά, τότε που η Ρώσικη αρμάδα έφθασε στο Λιμένι, τότε που πρώτοι και μόνοι στον ξεσηκωμό οι Μανιάτες ξεχύθηκαν για τη Μονεμβασιά, το Μυστρά, την Καλαμάτα, τότε που ο Μόσκοβος τους παράτησε, τότε που ο θείος του, ο αδελφός του πατέρα του, ηγεμόνας κι αυτός της Μάνης, κράτησε μόνος του ηρωϊκά τον Μελίπυργο, ένας απ΄ τους τόσους ηρωϊκούς Μανιάτες που πλήρωσαν με τη ζωή τους, την αγάπη τους για την πατρίδα. Κι΄ ασυναίσθητα τον έβλεπε μπροστά του στην τελευταία μείζονα πράξη της θυσίας του. Νεκρός ο ήρωας, παρών στο προσκλητήριο πεσόντων ανάμεσα σ΄ αμέτρητα κορμιά αγαρηνών:

Μαυρομιχάλης Ιωάννης
ή Σκυλόγιαννης
Μανιάτης καπετάνιος
Της μαύρης αντοχής
Ψυχή της εξεγέρσεως
Έπεσε επαξίως στα Ορλωφικά
Τ΄ όνειρο κυνηγώντας το καλό
Της Λευτεριάς
Καθώς οι υπηρέτες της Τσαρίνας
Υποχωρούσανε στα πλοία πανικόβλητοι
Μπροστά στην πλημμυρίδα της Ανατολής

Κι΄ αναλογίζονταν τις ευθύνες του απέναντι στους Μανιάτες και στις γυναίκες και στα παιδιά και στους γερόντους. Η Μάνη , μια μικρή γωνιά της Ελλάδας, η μόνη που είχε κατορθώσει να αποκτήσει την ανεξαρτησία της σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και ο τούρκικος τίτλος του ηγεμόνα της να αποτελεί την ελληνικότερη λέξη ελπίδας για τους υπόδουλους Έλληνες - ο "Πετρόμπεης" έλεγαν με θαυμασμό - εκαλείτο πρώτη να σηκώσει τον αγώνα, αυτή η μικρή ανεξάρτητη πολιτεία μόνη ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θα τα κατάφερνε άραγε; Θα ακολουθούσε η Πάτρα; Θα ξεσηκωνόταν ο Μωριάς; Θα ΄βγαιναν οι καραβοκύρηδες στη θάλασσα; Ή θα την πλήρωναν οι Μανιάτες κι ο Υψηλάντης, όπως πίστευε ο Καποδίστριας; Μήνες τώρα ο Πετρόμπεης είχε στείλει γράμμα στον κόμη με τον Κυριάκο Καμαρινό, τον φιλικό και φίλο του με εντολή να φέρει πίσω γραπτή απάντηση. Όμως η απάντηση δεν ήρθε ποτέ.

Γιατί οι πατριώτες της Φιλικής Εταιρείας καραδοκούσαν. Κατ΄ εντολήν του Υψηλάντη κανένα μήνυμα ηττοπάθειας δεν θα ΄πρεπε να φτάσει από τον Καποδίστρια στον Πετρόμπεη. Γιατί εάν η Μάνη δεν ξεσηκώνονταν πρώτη, επανάσταση στην Ελλάδα δεν γινότανε. Μπροστά στην υπέρτατη ιστορική ανάγκη της εξέγερσης ο Κυριάκος Καμαρινός πλήρωσε με τη ζωή του την ηττοπάθεια του Καποδίστρια. Εκεί στα παγωμένα νερά του Δούναβη εξαφανίσθηκε μαζί με το γράμμα του κόμη, που συμβούλευε τον Πετρόμπεη να μη μετάσχει σε τέτοιου είδους παραλογισμούς. Αυτά τα "αδελφοί θα καταστραφείτε " δεν ήταν πια της στιγμής. Ο Υψηλάντης είχε διαβεί τον Ρουβίκωνα, τραβώντας επάνω του όλες τις Οθωμανικές στρατιές από το φόβο των Τούρκων μιας πιθανής εισβολής της Ρωσίας. Εκείνος εξεπλήρωσε το καθήκον του απέναντι στο Έθνος. Η Μάνη έπρεπε να εκπληρώσει το δικό της. Ο Πετρόμπεης έπρεπε να διαβεί τον δικό του Ρουβίκωνα.

Δύο πρόσωπα, ξεχασμένα σήμερα από την κατεστημένη ελληνική ιστοριογραφία, τον βοήθησαν - πρωτοστάτησαν είναι η ορθή λέξη - να σηκώσει το βάρος της απόφασης του ξεσηκωμού των Μανιατών. Δύο πρόσωπα που καταξιώθηκαν στη συνέχεια του αγώνα μέσα από την καθοριστική συμβολή τους στην πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων, τη νίκη στο Βαλτέτσι, για να ανέβουν τελικά στο πάνθεον των ηρώων με τον δραματικό τους θάνατο κατά την προσπάθεια απελευθέρωσης των αδελφών μας της υπόδουλης Ελλάδας. Δυο πρόσωπα που τα τίμησαν οι Έλληνες με αγάλματα και μνημεία στους τόπους που έπεσαν μαχόμενα και που τα ξέχασαν οι Μανιάτες στον τόπο που γεννήθηκαν. Κι ήταν τα πρόσωπα αυτά, που κάνανε την πλάστιγγα να γύρει και τον Πετρόμπεη να ηγηθεί σαν σήμερα εδώ στην Αρεόπολη στις 17 Μαρτίου του 1821 πρώτος στον αγώνα της απελευθέρωσης των αδελφών μας. Ήταν ο θεόμορφος γιος του Ηλίας Μαυρομιχάλης και ο πολέμαρχος αδελφός του μπέη, ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης. Εκείνος ο Κυριακούλης που εις ανάμνησιν της ανδρείας του, αυτής που αναφέρει στις σημειώσεις του για τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους" ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, το πολιορκημένο Μεσολόγγι έδωσε το όνομά του σε μια απ΄ τις ηρωϊκές ντάπιες του:

Οι ντάπιες του Μεσολογγιού
Ολόρθες στέκουνε βουβές
Μ΄ άλικο αίμα λευτεριάς βαμμένες
Η πρώτη πάνω σε νησί ήτανε του Σαχτούρη

Ήτανε των θαλασσινών και του Μαρμαρωμένου
Η δεύτερη στα δυτικά ήταν του Κυριακούλη
Του Κυριακούλη πού 'πεσε στης Σπλάντζας τ΄ ακρογιάλι
Την ώρα που η θάλασσα μάχονταν με τους βράχους

Και ο Μανιάτης άρχοντας χτυπιόταν με το Χάρο
Τον σκότωσε η Αρβανιτιά δέκα χιλιάδες Τούρκοι
Τον θρήνησε η Ήπειρος θρήνησαν κι οι Σουλιώτες
Μαζί κι ο Μάρκος Μπότσαρης ο πρώτος καπετάνιος

Τον θάψαν στου Μεσολογγιού τ΄ ανάλαφρο το χώμα
Κι΄ εστείλασι έναν αητό στης Μάνης τα χωρία
Αητό δικέφαλο χρυσό για να τους το μηνύσει
Να συγχαρεί τη μάνα του πούμαθε στα παιδιά της

Τι άλλο καλό δεν γίνεται πιο κάλλιο απ΄ τη Λευτεριά.
Γι αυτήν τη Λευτεριά ξεσηκωθήκαν οι Μανιάτες
Πρώτοι ρισκάραν τη ζωή τους στον αγώνα
μόλις ο Υψηλάντης πέρασε του Προύθου τα νερά

Στην Αρεόπολη «Νίκη ή Θάνατο» ορκιστήκαν
Με τον Πετρόμπεη την Καλαμάτα πήρανε σε μια νυχτιά
Ήρωες της νίκης των Ελλήνων στο Βαλτέτσι
ο Κυριακούλης κι ο Ηλίας με τη θεϊκή ομορφιά

Με το σπαθί βαθειά στο στήθος ανελήφθη ο γιός της ανεράϊδας
Είπαν πως είδαν φωτοστέφανο και δυό ολόλευκα αγγελικά φτερά
Ο Κυριακούλης ταφηκε στο Μεσολόγγι
Διάβηκε τον Αχέροντα χτυπώντας την Αρβανιτιά

Μαζί του τάφηκεν ο Μάρκος!
Μπότσαρης και Μαυρομιχάλης
Δύο λιοντάρια, δυό σύμβολα, μία γενιά
Ποτέ δεν είπαν όχι στον αγώνα
ακόμα κι΄όταν όλα φαίνονταν χαμένα οριστικά

Μανιάτες πέσαν με τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι
τον θάνατο αψηφώντας τον προκλητικά
Ποτέ δεν είπαν όχι στον αγώνα
Ποτέ τους δεν κατάλαβαν τι πα να πει σκλαβιά

Στον όρμο του Διρού γυρίσαν πίσω τον Μπραΐμη
γυναίκες, γέροντες και Μανιατόπουλα παιδιά
Στη Βέργα και στον Πολυτσάραβο
του έδωσαν να καταλάβει

πως Μάνη
είναι το κάστρο της Ωραίας στο Τηγάνι
το όνομά της Λευτεριά
που χτυπά με το σπαθί
κι ατενίζει με καμάρι
τον Μανιάτη από μάνα
εθνικό μας ποιητή

Φύσηξ΄ αγέρας Μακεδονομάχων
Γέρμας, Λίτσας, Ταΰγετος, ο Νίκος της Αγίας Μαρίνας
Ζάκας, Μαλέας, Νικηφόρος, Ματαπάς
το δρόμο άνοιξαν με τόλμη οι Μανιάτες καπετάνιοι
που χάραξε με το αίμα του ο Παύλος ο Μελάς

Τον ίδιο δρόμο ανέβηκαν στο έπος του σαράντα
οι άνδρες του Δαβάκη στης Πίνδου τ΄άπαρτα βουνά
Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε ο Σταυριανάκος
στ΄αχνάρια του νεομάρτυρα αητού του Μαχαιρά

***

Ήττα δεν ξέρουν τι σημαίνει οι Μανιάτες
Κι΄ όταν τη ζουν, μέσα τους δεν τους διαπερνά
Καμία ήττα δεν λογίζεται ήττα
όταν σηκώνεσαι όρθιος
και στον αγώνα ρίχνεσαι ξανά

Ήττα δεν ξέρουν τι σημαίνει οι Μανιάτες
Κι΄ όταν τη συναντήσουν στο ταξείδι της ζωής
γι΄ αυτούς, η κάθε ήττα είναι μια κρυμμένη νίκη
όταν μπορείς να την αντέξεις
κι΄ αγέρωχος ξανά στη μάχη να ριχτείς

Αγέρωχοι στο διάβα τους
Πρώτοι στην ανεμοβασία
Έτοιμοι να ιππεύσουν σε οράματα
Άγρυπνοι σε διατεταγμένη υπηρεσία
Τη γη τους να φρουρούν

Και τις νεράϊδες τους
Και τις εληές
Και τις σπηλιές
Και τις σημαίες

Ιππείς και καβαλάρηδες του ονείρατου
πορεύονται τις κορυφές για να πατήσουν
πρόσταγμα μεσ΄ στο πνεύμα και στο αίμα τους
«τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι»
λεύτεροι σαν τον άνεμο να ζήσουν

Άφθονο δίνουνε το αίμα τους για κάθε Άνοιξη
«Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» ορμούν
για να υπερασπίσουν Θερμοπύλες
Ποτέ μπροστά στο χρέος δεν υποχωρούν

 Καλπάζουν πάντα
Ταξιδεύουν πάντα
Στον ήχο ενός αόρατου τυμπάνου
Προχωρούν

***

Σπαρμένη με Μανιάτικα κιβούρια η πατρίδα
μέσα κι έξω απ΄ τα σύνορα κάθε φορά
το άγγελμα φέρνουνε πάντα οδοιπόροι εις την Σπάρτη
«Έπεσαν για τη μάνα Ελλάδα μαχόμενοι ηρωϊκά»

Αυτή είναι η Μάνη κι αυτοί είναι οι Μανιάτες.

Από σύμπτωση η εφημερίδα "Ελευθερία" της Καλαμάτας, της πόλης που απέκτησε πρώτη την ελευθερία της απ΄ την εξέγερση των Μανιατών, μου ζήτησε πρόσφατα να εκφράσω τη γνώμη μου για την διοικητική διαίρεση της Μάνης σε Λακωνική και Μεσσηνιακή και την προοπτική επανένωσής της. Ποιάς; Της Ανεξάρτητης και Αδούλωτης Μάνης που ξεσηκώθηκε για να ελευθερώσει τους υπόδουλους Έλληνες και που το Ελληνικό κράτος, σε αντάλλαγμα της προσφοράς της, την διχοτόμησε. Έγραψα δύο λόγια από καρδιάς που θέλω να τα απευθύνω σήμερα και σε 'σας και να κλείσω μ΄ αυτά τη σημερινή σύναξη μνήμης και τιμής για κείνους που μας κάναν υπερήφανους:

Η Μάνη αποτελεί μία και μοναδική ιστορική και πολιτιστική οντότητα του ελλαδικού χώρου από τούς προϊστορικούς μέχρι και τους νεώτερους χρόνους. Σήμερα και παρά την τεχνητή διοικητική της διαίρεση, εξακολουθεί να παραμένει ένας από τους πλέον συμπαγείς τόπους όσον αφορά την αυτοσυνειδησία, τα ήθη, τα έθιμα και την βαθύτερη φιλοσοφία της υπερηφάνειας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας η οποία την χαρακτηρίζει. Στη Μάνη τόπος και άνθρωποι είναι το ίδιο. Είναι ο τόπος που γεννά τους ανθρώπους της, μέσα από τη πέτρα και τη θάλασσα. Είναι οι άνθρωποι που κουβαλάνε τον τόπο τους, όπου κι΄ αν βρεθούνε, όσο μακρυά κι΄ αν είναι, σε ότι συνθήκες κι΄ αν ζούνε.

Εμείς είμαστε Μανιάτες.

Και προσδιοριζόμαστε από τις βυζαντινές εκκλησιές μας, τους δικέφαλους αητούς μας και τις γαλανόλευκες σημαίες μας. Είναι αυτά τα σύμβολα με τα οποία μεγαλώνουμε, μ΄ αυτά τρεφόμαστε και γι΄ αυτά πεθαίνουμε.

Κανένα αθηνοκεντρικό κράτος και καμία κοντόφθαλμη μικροπολιτική διαίρεση δεν μπόρεσε, δεν μπορεί και δεν θα μπορέσει ποτέ να εξαλείψει τους αγώνες και την προσφορά της Μάνης στην διαμόρφωση της Ελληνικής Ιδέας. Καμία παράλειψη από τις φυλλάδες της ιστορίας που κυκλοφορούν γραμμένες από ξενέρωτους γραφιάδες δεν μπορεί να σβήσει τον Πετρόμπεη, τον Ηλία, τον Κυριακούλη, τους Μακεδονομάχους, τον Δαβάκη και τον Σταυριανάκο. Γιατί, μας τους διδάξαν οι πατεράδες μας και τους διδάσκουμε στα παιδιά μας. Και γιατί είμαστε λίγοι και ταυτόχρονα πολλοί.

 Γιατί αναπνέουμε, και μυρίζουμε λιοτρίβι

 Γιατί περπατάμε, και σκαρφαλώνουμε βράχους

 Γιατί κυτάμε τη θάλασσα, κι΄ αγναντεύουμε Ταίναρο

 Γιατί σηκώνουμε το βλέμμα μας, κι΄αντικρύζουμε Ταΰγετο

 Γιατί βλέπουμε γυναίκες, κι΄ερωτευόμαστε νεράϊδες

 Γιατί εμείς είμαστε Μανιάτες. Στον Πειραιά, στα Κόρσικα, στην Αμέρικα, τη μέρα και τη νύχτα.

 Γι΄ αυτό μας αφήνουν αδιάφορους οι όποιες διοικητικές διαιρέσεις μιας επίπλαστης, μάταιης, και εφήμερης σκοπιμότητας, ανοησίας ή αναλγησίας.

Εμείς είμαστε κυρίαρχοι στον τόπος μας, κρατάμε τα ονόματά μας, βαφτίζουμε τα παιδιά μας Δρακούληδες και Δικαίους και Μαυροειδήδες και τους μαθαίνουμε εμβατήρια και τροπάρια. Γιατί όλοι οι άλλοι μπορεί να είναι «εδώ και τώρα», εμείς όμως νιώθουμε «και νυν και αεί».

Σημείωση: Όλα τα ποιητικά αποσπάσματα που αναφέρονται στην ομιλία είναι από ποιήματα του Χρίστου Γούδη ("Ιερή Συνεύρεση", σελίδες 208, Εκδοτικός Οίκος Π. Τραυλός, Αθήνα 2001)