Από τον Α΄ τόμο του βιβλίου «ΤΟ ΟΙΤΥΛΟ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ»
του Μιχάλη Γρηγ. Μπατσινίλα

Το κάθε κάστρο και καστρί έχει την ιστορία του, εδώ θα ασχοληθούμε με το κάστρο της Μαΐνης.

Το πότε κτίστηκε το κάστρο της Μαΐνης δεν είναι γνωστό, γιατί δεν υπάρχουν γραπτές αποδείξεις ακόμη και το ότι ήταν στο Οίτυλο αμφισβητούν ιστορικοί και ερευνητές, προσπαθώντας να αλλοιώσουν την παλιότερη, μοναδική και τόσο ξεκάθαρη γραπτή μαρτυρία του Benoit de Peterbough από το 1191(1), που μάλλον εγκεφαλικές σκληρύνσεις ή απέραντο μίσος για το Οίτυλο και τους Οιτυλιώτες, δικαιολογούν τις άρρωστες εμμονές τους.

Ο Ιουστινιανός θέλοντας να εκστρατεύσει εναντίων των Βανδάλων στην Αφρική, (534), και εναντίων των Γότθων στην Ιταλία αλλά και γενικότερα στην εφαρμογή της στρατηγικής αμυντικής πολιτικής του, επισκεύασε ή κατασκεύασε κάστρα στην αυτοκρατορία του, τότε στο 531 περίπου τοποθετώ εγώ την επισκευή του παλιού Ομηρικού κάστρου στο Οίτυλο και την τελειοποίηση του εκείνα τα χρόνια για τις ανάγκες της εποχής.

Το μέγεθός του τότε ήταν από το Κάστρο μέχρι τον Άγιο Πετράκη, αργότερα επί Βιλλαρδουΐνου πήρε την μεγαλύτερη και τελική μορφή του. Η χρονολογική μαρτυρία είναι μονάχα από τα επτά ή οκτώ τμήματα του πρόσθιου προκεχωρημένου αμυντικού τείχους που άρχιζε από κάτω από το Φρύγανο πέρναγε τους Γιαρνούς και έφτανε στην Ακουμπίστρα πάνω από την Ασπέλιοβα.

Τα τμήματα αυτά στην αρχή τα θεώρησα τάφους μαζί με ναούς και άλλα αρχαία που βρήκα στην περιοχή, με την από 30-12-91 αναφορά μου στην Ε΄ εφορία προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων Σπάρτης. Όμως με την έλευση της αρχαιολόγου Στέλλας Ραυτοπούλου μου βεβαίωσε ότι είναι τείχος. Το τείχος αυτό έχει κατασκευασθεί ολόκληρο με μεγάλους ορθογώνιους ογκόλιθους που είναι από λείψανα τείχους ξεχωριστών ιστορικών περιόδων, για παράδειγμα υπάρχουν ορθογώνιοι ογκόλιθοι που κατασκευάστηκαν στα Ρωμαϊκά χρόνια, γιατί έχουν σκαλιστό γύρω-γύρω το χαρακτηριστικό πλαίσιο που σκάλιζαν εκείνη την εποχή. Το ίδιο πλαίσιο έχουν οι ογκόλιθοι στο λατομείο του Χαμωλαίου και ένα ή δύο έχω βρει στον Κάτου Μαχαλά του Οιτύλου ακέραιους.

Το 531 μ.Χ. έπληξε τον Μοριά επιδημία πανούκλας, που κράτησε για 52 χρόνια και αποδεκάτισε τον πληθυσμό, η ενίσχυση ή κατασκευή των κάστρων ήταν για ένα λόγο ακόμα απαραίτητη για να μην ερημώσει εντελώς από τις επιδρομές των εχθρών της αυτοκρατορίας. Τότε ήρθαν στο Βοίτυλο και έχτισαν πάνω στα Ομηρικά ερείπια των κυκλώπειων τειχών ένα ισχυρό κάστρο που έμελλε να ονομαστεί κάστρο της Μάϊνας και να γίνει θρύλος στο πέρασμα της ιστορίας.

Οι λόγοι που διάλεξε το Βοίτυλο για το χτίσιμο του κάστρου είναι πρώτα απ’ όλα στρατηγικής σημασίας. Είναι αλήθεια ότι όποιος ελέγχει το Οίτυλο εξουσιάζει όλη την Μάνη, τούτο το αντιλαμβάνεται αμέσως και ο τελευταίος στρατιώτης, πόσο μάλλον ένας στρατηγός. Στο Βοίτυλο ο περήφανος Ταΰγετος γονατίζει τόσο χαμηλά που σχηματίζει το μεγαλύτερο διάσελο, ανοίγοντας έτσι δρόμο επικοινωνίας των Μανιατών με την υπόλοιπη Λακωνία.

Το Βοίτυλο δίνει την ευκαιρία σε όποιον το κατέχει να ελέγχει τους εμπορικούς δρόμους της ξηράς και της θάλασσας και να έχει κάτω από την άμεση επίβλεψή του το ομώνυμο λιμάνι, που είναι το μεγαλύτερο σε ολόκληρη την Μάνη. Ο Τούρκος περιηγητής και κατάσκοπος Εβλιγιά Τσελεμπή(2), που επισκέφτηκε το Οίτυλο, ανέφερε ότι έχει περίμετρο τέσσερα μίλια και μπορεί να χωρέσει χίλια πλοία, επίσης τονίζει ότι ήταν μεγάλη ναυτική σκάλα.

Κάτω απ’ αυτή την απλή αλλά και κύρια στρατηγική σκέψη όλοι οι ισχυρισμοί των διαφόρων ιστορικών που τοποθετούν το κάστρο της Μαϊνης στο καστρί Τηγάνι του Μέζαπου πέφτουν στο κενό, όσο για τις 365 γηστέρνες -όσες και οι ημέρες του χρόνου- που φέρνουν ορισμένοι την λαϊκή μούσα να λέει ότι υπάρχουν στο καστρί του Τηγανιού, εκεί δεν χωρούν ούτε 365 γούβες ν’ ανοίξει κανείς. Αντίθετα στο Βοίτυλο μόνο στην περιοχή που κατελάμβανε το κάστρο υπάρχουν 50 γηστέρνες οι περισσότερες μάλιστα είναι πελώριες και από την Μυκηναϊκή εποχή. Επίσης υπάρχουν αρκετές πηγές γύρω στις υπώρειες του λόφου που συντηρούν και το μοναδικό πράσινο τοπίο που συναντιέται στη Μάνη από το Οίτυλο και μέσα, καθώς και ο μοναδικός εύφορος κάμπος σε σύγκριση πάντοτε με την Μέσα Μάνη.

Ένας επιπλέον λόγος που χτίστηκε το κάστρο στο Βοίτυλο, ήταν η άμεση προστασία στην εξάπλωση του Χριστιανισμού από τους κάτοικους του ορεινού Ταϋγέτου, που παρέμεναν πιστοί στην αρχαία θρησκεία και η επίβλεψη των θρησκευτικών κέντρων του Καραβοστάσι και της Κυπάρισσου. Στο Οίτυλο άλλωστε ο Ιουστινιανός βρήκε έτοιμο υλικό από την Ομηρική ακρόπολη έτοιμες δεξαμενές και άφθονο νερό για το χτίσιμο του κάστρου.

Τώρα την εξήγηση για τ’ όνομα Μαϊνη το αποδίδω σε μια και μόνο αποκλειστική περίπτωση, στο ότι όταν χτίστηκε το κάστρο από τον Ιουστινιανό, μπορούσαν τα καράβια να βρίσκουν καταφύγιο στο μεγάλο και ασφαλές, ορυγμένο λιμάνι του Καραβοστάσι. Άλλωστε ήταν ένας από τους σοβαρούς λόγους του Ιουστινιανού, της προστασίας των εμπορικών δρόμων χερσαίων και θαλάσσιων. Έτσι με την είσοδο των πλοίων στον κόλπο του Βοιτύλου, αγνάντευαν το κάστρο και έκαναν «μάϊνα» τα πανιά μέχρι να ζυγώσουν στο Καραβοστάσι, έτσι κόλλησαν τ’ όνομα «το κάστρο της Μάϊνας».

Την ονομασία αυτή δεν άργησε να την πάρει ολόκληρη η περιοχή που εποπτευόταν από το κάστρο της Μάϊνας, κυρίως όμως θα συνετέλεσε η εκκλησιαστική εξουσία της επισκοπής Μαΐνης που δεν έτρεφε καμιά συμπάθεια στο αρχαίο όνομα του Οιτύλου, άρα προτίμησε το Μάϊνα, αφού πρώτα το εξευγένισε σε Μάϊνη. Έδρα της επισκοπής πρέπει να ήταν ασφαλώς ο ναός του Σωτήρα (ή της Παναγιάς Σωτήρας), ο πιο περίλαμπρος ναός της Μάνης, ο αρχαίος ναός του Σάραπι στο Καραβοστάσι.

Όμως γύρω στα 586 μ.Χ. άρχισαν να κατέρχονται στον Μοριά οι Σλάβοι και να καταλαμβάνουν τα εδάφη και τις πόλεις που είχαν ερημωθεί από την πανούκλα, κάτω πάντοτε από την ανοχή του Βυζαντίου, που ενδιαφερόταν για τις χαμένες καλλιέργειες και τους χαμένους φόρους. Οι νεοαφιχθέντες δεν άργησαν να γίνουν απειλή για τους παλιούς κάτοικους και για τις φρουρές των κάστρων, δεν δέχονταν αφέντη και φορολογίες και αναστάτωσαν τον Μοριά κατά τον 7^ον και 8^ον αιώνα.

Σήμερα κανείς σοβαρός ιστορικός δεν αμφιβάλλει, ότι Σλάβοι πάτησαν πόδι στον Μοριά και δεν φοβάται να τον πουν ανθέλληνα ή οπαδό της θεωρίας του Φαλμεράϋερ(3). Από πού ήλθαν και πότε οι Σκλάβοι Μηλιγγοί του Ζυγού της Έξω Μάνης; Η ασφαλέστερη τοποθέτηση από πού ήρθαν είναι του Κανανού Λάσκαρη, που λέει πως ήρθαν από την Πολωνία, εκεί υπήρχε επαρχία που ονομαζότανε Σλαβουνία(4).

Τώρα το πότε ακριβώς ήλθαν οι Σλάβοι είναι άγνωστο, το πιθανότερο είναι να τους κουβάλησαν μαζί τους οι Άβαροι με τις επιδρομές τους (587-588) και κατέλαβαν περιοχές που είχαν ερημώσει από τον λιμό. Γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξή τους είναι πάρα πολλές (Αγιολογικά κείμενα, Χρονικά, κλπ). Η κυρίως εποίκηση έγινε το 746-747 με τον μεγάλο λιμό που ήρθε από την Σικελία και ξεκινώντας από την Μονεμβασιά έφτασε μέχρι την Πόλη.

Οι περιοχές που κατοίκησαν ονομάζονταν Σκλαβηνίες οι μαρτυρίες από τον Κωνσταντίνο Ζ΄ τον Πορφυρογέννητο είναι για τους Εζερίτες και τους Μηλιγγούς. Για την ετυμολογία την λέξεων Εζερίτες και Μηλιγγοί, έχουν γράψει(5) αλλά θα προσθέσω και εγώ την δική μου ετυμολογία.

Η Σλαβική φυλή των Μηλιγγών ή Μιλλιγγών ή Μελιγγών, πήρε την ονομασία αυτή από το Σλαβικό Melingon που σημαίνει ποτάμι, αυτή είναι η γνώμη του Φαλμεράϋερ και με αυτή συμφωνεί και ο Μέξης. Άλλοι ορμώμενοι από το μένος εναντίον του Φαλμεράϋερ οδηγήθηκαν σε λανθασμένες ρίζες ετυμολογίας, και έφθασαν μέχρι τις λέξεις : Μέλι, Μελιγγία, μελίγγι και μελιγγόνι. Όμως το μελιγγόνι που είναι τα μικρά μυρμήγκια, κινούνται σαν ένας μικρός ποταμός και εκεί οφείλεται η ονομασία τους στο Σλαβικό Melingon. Το ίδιο και το μελίγγι ή μηλίγγι που σημαίνει το μυαλό, είναι σαν ένα δαιδαλώδες ποτάμι μέσα στο κρανίο, έτσι το έβλεπαν οι αιμοδιψείς Μελιγγοί που άνοιγαν τα κρανία και τα έκαναν κούπες για το κρασί τους, μία πανάρχαιη Σλαβική συνήθεια που έχει παρατηρηθεί σε Βούλγαρους, Ρώσους κ.ά.

Για μένα το Σλαβικό Melingon είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις μελία και άγω= οδηγώ, διευθύνω, κλπ. Η μελία είναι δένδρο και με εγκοπές ρέει γλυκό κόμμι που συλλέγεται, το όνομά της στη δημοτική είναι φλαμουριά, αλλά λέγεται και ο μέλεγος ή μέλιγος. Ο Ησίοδος Θ 187, αναφέρει «Νύμφαις θ’ ας Μελίας καλέουσ’ επ’ απείρονα γαίαν», υπήρχαν δηλαδή νύμφες ονόματι Μελίαι, όπως και νύμφες Δρυάδες, νύμφες των δρυών. Αλλά και το μέλι αυτή την ιδιότητα έχει να τρέχει σαν παχύρρευστο ποτάμι.

Η λέξη Εζερίτες προέρχεται όπως είπαν από το Σλαβικό Ezero=λίμνη, έλος. Όμως και γι’ αυτή την λέξη θα τονίσω και πάλι δια μέσου της ετυμολογίας που δίνω την μεγάλη δύναμη της Ελληνικής γλώσσας της μητρικής όλων των γλωσσών της Λευκής – Ιαπετικής- φυλής. Η λέξη είναι σύνθετη και παράγεται από την λέξη έζεο, προστακτική του ρήματος έζομαι= καθίζω σε κάποιο τόπο, σταθμεύω και διαμένω εκεί και από την λέξη ο ρους ή ασυναίρετο ο ρόος. Έζεο-ρος, Εζερός= η σταθμευμένη ροή, επειδή οι Εζερίτες σε αντίθεση με τους Μελιγγούς που γύριζαν σαν νομάδες με τα κοπάδια τους οι Εζερίτες ως γεωργοί κυρίως παρέμεναν στις πεδιάδες του Έλους στην Λακεδαιμονία.

Οι Βυζαντινοί προσπαθούσαν να τους υποτάξουν και να τους φορολογήσουν. Το αγέρωχο, υπερήφανο, αρειμάνιο, ψηλό, ξανθό και γαλανομάτικο γένος σαν νέοι Δωριείς, ζούσαν με δημοκρατία και δεν ήθελαν ένα αρχηγό να τους διοικεί, είχαν οργάνωση πατριάς και συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους, ξεχώριζαν για την ατομική τους γενναιότητα και τόλμη, δεν μάχονταν στους ανοιχτούς τόπους αλλά πονηρά με χωσίες. Αντιστάθηκαν γενναία, όμως άλλοι ξακληρίστικαν από τους Βυζαντινούς και άλλοι αναμίχθηκαν υποταγμένοι και εκχριστιανισμένοι με τους Βυζαντινούς και βλέπουμε στις περιοχές εκείνες μέχρι σήμερα τα χαρακτηριστικά της φυλής τους στο παρουσιαστικό των κατοίκων (ψηλοί, ξανθοί, γαλανομάτηδες, κλπ).

Οι Εζερίτες κατοίκησαν στα πεδινά, και οι Μηληγγοί έπιασαν μετερίζια στον Ταΰγετο και από τα ορεινά οροπέδια του Ζυγού απειλούσαν το κάστρο της Μαΐνης στο Βοίτυλο. Το κάστρο με τα οργανωμένα μικρότερα καστρία, βίγκλες, βιγκλατόρια, τράπεζες, βάρδιες, και μπαστούνες κράτησε ελεύθερα όλα τα πεδινά από την Καλαμάτα μέχρι το Οίτυλο, σε ιδιαίτερο κεφάλαιο παρακάτω θ’ αναφερθώ αναλυτικά σε αυτή την άμυνα. Στο Οίτυλο που υπήρχε οργανωμένη άμυνα των Βυζαντινών έσπασαν τα μούτρα τους οι Σλάβοι – Μηληγγοί και έτσι η Μέσα Μάνη η Κάτω Μάνη, ακόμη και το Μαλεύρι δεν κατελήφθησαν καθόλου από αυτούς. Ο Φαλμεράϋερ το τονίζει ιδιαίτερα και αναφέρει ότι στο «φρούριο του Οιτύλου» σταμάτησε η εισβολή των Σλάβων, εξαιρεί μάλιστα όλα τα οχυρωμένα παράλια από την Καλαμάτα μέχρι τον Ψαμαθούντα (ακρωτήριο Ταίναρο) και τα τείχη της Τρινάσου και Ασωπού.

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος, αναφέρει(6) ξεκάθαρα ότι οι κάτοικοι του κάστρου της Μαϊνης, δεν κατάγονται από τους Σλάβους, αλλά από τους αρχαίους Έλληνες. Το κείμενό του πρέπει να γράφτηκε μεταξύ των ετών 948-952. Ο ίδιος στο βιβλίο του «περί θεμάτων»(7) αναφέρει πως στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε΄ Κοπρώνυμου (745-775) που έγινε ο λιμός το 746-747. Σλαβώθηκε όλη η χώρα (Πελοπόννησος). Το χρονικό της Μονεμβασίας(8) αναφέρει 218 (587/8-804/5) χρόνια Σλαβικής κατοχής της Πελοποννήσου.

ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΜΑΪΝΗΣ (1250-1262)
Το 1250 το κάστρο που έχτισε πριν από 700 χρόνια ο Ιουστινιανός δεν ήταν παρά ένα μικρό και αδύναμο φρούριο μπροστά στους σιδερόφραχτους Φράγκους, που το κατέλαβαν και από τότε μπαίνει Φράγκος ιεράρχης στην επισκοπή Μαΐνης. Για έδρα του επισκόπου χτίζεται ο Άγιος Πέτρος μέσα στο φρούριο και σε περίοπτη θέση με απεριόριστη θέα.

Αυτή είναι η σημερινή εκκλησία του Άγιου Πετράκη, η ονομασία της εκκλησίας παρέμεινε μέχρι σήμερα με το υποκοριστικό του Άγιου, γιατί οι κάτοικοι σε αντίδραση με την βοήθεια των Μεληγγών έχτισαν τον Άγιο Πέτρο έξω από το κάστρο στο πάνω μέρος του σημερινού χωριού και παρ’ όλο που ήταν μικρότερη εκκλησία, γι’ αυτούς ήταν ο Άγιος Πέτρος και η άλλη παρέμεινε στην ιστορία ως ο Άγιος Πετράκης. Σώζονται μέχρι σήμερα αρκετά ερείπια της επισκοπής που είχε κτιστεί κολλητά στην εκκλησία και μάλλον χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τους ορθόδοξους ιεράρχες ως τόπος κατοικίας.

Ένα από τα πιο μεγάλα επιχειρήματά μου, ότι ο τόπος που χτίστηκε το ονομαστό κάστρο της Μαΐνης είναι το ιστορικό Βοίτυλο, αποτελεί η ερμηνεία μου στο γνωστό τμήμα του βιβλίου της Κουγκέστας (Χρονικό του Μορέως). Είναι γεγονός ότι οι Μηληγγοί αποτέλεσαν την ουσιαστική απειλή στους Φράγκους ηγεμόνες, γι’ αυτό ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουΐνος αφού έφτιαξε το κάστρο του Μυζηθρά (Μυστρά) με σκοπό ν’ αποκλείσει τους Μηληγγούς, θέλησε να φτιάξει κι άλλο κάστρο για να κυριεύσει τους τόπους τους. Στο παραπάνω βιβλίο αναφέρονται τα εξής:

Και λίγο παρακάτω συνεχίζει:

«Κι αφότου επροσκύνησεν του Μελιγού ο δρόγγος,
τινές απ’ αυτούς είπασιν του πρίγκηπα Γυλιάμου,
ότι αν θέλη να έχη τον ζυγόν όλον στο θέλημάν του,
να ποήση κάστρο εις τον αιγιαλόν πλησίον της Γιστέρνας.
Κι ο πρίγκηπας του επίστεψεν εκείνου όπου το είπεν
ώρισε γαρ κι έχτισαν το και Λεύτρο το ωνόμασαν.
Κι αφότου γαρ εχτίστησαν τα κάστρη όπου σε είπα,
το Λεύτρον γαρ ο Μυζυθράς και της παλαιάς Μαΐνης,
εδούλωσε τα Σκλάβικα κ’ είχεν τα εις θέλημά του,
και περιεπάτει, εχαίρετον από όλον το πριγκηπάτο,
ωσάν το εκατακυρίεψεν και αφέντεψε το όλον.»

Η δική μου εκτίμηση είναι ότι όποιος το διαβάσει με λίγη προσοχή και αφού δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στις υπογραμμίσεις μου, θα καταλάβει ότι για να καθυποτάξει ο Βιλλαρδουίνος τους Μελιγγούς δεν τον βοηθούσε μόνο του το κάστρο του Μυζηθρά (Μυστρά), παρ’ όλο που βρισκόταν, όπως λέγει, «απάνω εις τον Ζυγό στων Μεληγγών τον δρόγγο». Ήταν υποχρεωμένος να φτιάξει κι άλλο κάστρο και τονίζεται ακριβώς που έπρεπε να το χτίσει, «γύρω από εκείνα τα βουνά που κατοικούσαν», για να μπορέσει να καταλάβει τους τόπους τους. Γι’ αυτό ο πρίγκιπας καβάλησε τ’ άλογό του κι όπως τον συμβούλεψαν οι ντόπιοι συνεργάτες των Φράγκων, «επέρασε τον Πασσαβά και πήγε εις την Μαΐνην», εδώ δηλώνεται ξεκάθαρα, ότι η περιοχή μετά τον Πασσαβά λεγότανε Μαΐνη. «Εκεί πάνω σε κορυφή» (άκριος= η κορυφή, η άκρη), «βρήκε φοβερό γκρεμό», (σπήλαιον=κοίλωμα του εδάφους, γκρεμός).

Ο γκρεμός αυτός δεν είναι άλλος από τον γκρεμό που περιζώνει το Οίτυλο, τώρα για όσους επιμένουν να εξηγούν διαφορετικά την φράση «σπήλαιον φοβερόν», τονίζω ότι υπήρχε και κοίλωμα του εδάφους (σπήλαιον Πρόπατη), πάνω στο Βοίτυλο και στον τόπο που συμπεριέλαβε το κάστρο του Βιλλαρδουΐνου. Συγκεκριμένα υπήρχε ακριβώς εκεί που βρίσκεται σήμερα χτισμένη η προσθήκη σπιτιού στην παλιά κληρονομική καμάρα του Δρακούλη Μπατσινίλα, επεκτείνεται μάλιστα και στο μικρό οικογενειακό αδιέξοδο σοκάκι.

Ο Βιλλαρδουΐνος λοιπόν επισκεπτόμενος το Βοίτυλο βρήκε τα ερείπια του Βυζαντινού φρουρίου και σίγουρα οι ντόπιοι συνεργάτες του θα του είπαν για τον σκοπό της ύπαρξής του, που δεν ήταν άλλος από τον έλεγχο των Μεληγγών και την άμυνα των Βυζαντινών. Επειδή του άρεσε η τοποθεσία, γιατί μπορούσε άνετα ν’ αποκλείσει τους Μεληγγούς, έφτιαξε ένα ισχυρό κάστρο και το ονόμασε Μαΐνην, εδώ πάλι ξεκάθαρα μας λέγει το χρονικό ότι έτσι το ’λεγαν και πριν το φρούριο.

«Βλέποντας έτσι οι άρχοντες των Μεληγγών, που έφτιαξαν οι Φράγκοι αυτά τα δύο τα κάστρα πήραν την απόφαση να προσκυνήσουν» και όπως λέγει πάρα κάτω το χρονικό μερικοί ντόπιοι συνεργάτες του, «τον συμβούλεψαν να φτιάξει άλλο ένα στο Λεύκτρο, κοντά στον αιγιαλό, για να είναι σίγουρος για την κυριαρχία του στην περιοχή. Αν κτιζότανε όπως επιμένουν οι αρτηριοσκληρωτικοί το κάστρο της Μαϊνης, στο Τηγάνι ή στο Κάβο Γκρόσσο θα έλεγε κοντά στο αιγιαλό.

Εκείνο που μου προκαλεί εντύπωση είναι οι σημειώσεις του Πέτρου Καλονάρου στο Χρονικό του Μορέως, που αναφέρει ότι ο Βιλλαρδουΐνος έχτισε στο ακρωτήριο Θυρίδες (Κάβο Γκρόσσο), το κάστρο της Μαΐνης και ότι επισκεύασε παράλληλα το φρούριο του Τηγανιού στο Μέζαπο και όλα αυτά γιατί ο Καλονάρος έψαχνε για ακρωτήρι στην Μάνη για να το τοποθετήσει, αγνοώντας όλους τους άλλους λόγους. Αν είναι ποτέ δυνατόν ενώ είχε σκοπό να περισφίξει σε πολεμικό αποκλεισμό τους Μεληγγούς, θα πήγαινε μερικές δεκάδες χιλιόμετρα πιο μακριά στη Μέσα Μάνη και θα άφηνε αφύλαχτες τις διαβάσεις Οιτύλου - Πασσαβά.

Τούτο είναι αδύνατο να το πράξει και ο πιο άπειρος στρατιωτικός, πόσο μάλλον ένας ικανός πολέμαρχος σαν τον Γουλιέλμο Βιλλαρδουίνο. Και σαν να μην έφθαναν τέτοιου είδους άτοπες ιστορικές εκτιμήσεις, επιτίθεται στον Π. Φουρίκη που λέγει ο καημένος και δυστυχώς μονάχα αυτός μέχρι σήμερα, απ’ όλους τους Έλληνες και ξένους ιστορικούς, ότι «το κάστρο εκτίσθη όχι στο νοτιότατο, αλλά στο βορειότατο τμήμα της χερσονήσου του Ταινάρου και ιδιαίτερα στη σημερινή Έξω Μάνη – εννοώντας από το Λεύκτρο μέχρι το Οίτυλο- η οποία αποτελούσε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας την Παλαιάν ή Μεγάλην Μαΐνην».

Δεν είχε καθόλου άδικο σ’ αυτή την τοποθέτησή του ο Π. Φουρίκης, το Βοίτυλο ήταν η Παλαιά ή Μεγάλη Μαΐνη και εκεί ήταν η πιο ιδανική τοποθεσία από στρατιωτικής άποψης, να χτίσει το 1252 ο Γουλιέλμος το κάστρο που θα γονάτιζε τους Μεληγγούς, γιατί μπορούσε να ελέγχει όλες τις διαβάσεις και το ιστορικό Πόρτο Βέτουλο. Ο Φράγκος ηγεμόνας βρήκε μαγιά για ξεκίνημα από το παλαιό Βυζαντινό κάστρο της Μάϊνας, επί πλέον όπως έχω διαπιστώσει από έρευνες επί τόπου, άνοιξε ολόκληρο λατομείο εξόρυξης ογκολίθων από την Τυλιγή, τον Αϊ- Γιώργη, τον Αϊ-Δημήτρη, μέχρι τα Αλευριάνικα και Ντουβιάνικα.

Εκεί έβαζε τους ντόπιους και τους Μεληγγούς που συνελάμβανε να δουλεύουν εξοντωτικά μέχρι θανάτου για να τελειώσει η κατασκευή του κάστρου. Τους πελώριους ογκόλιθους τους κατέβαζαν από τις χιουτάρες (απότομες κατηφοριές), που είχαν φτιάξει ειδικά για αυτό το σκοπό, στην Τυλιγή και στην Κούτσουβα, ρίχνοντάς τες στον Καστάνουκα και από εκεί τις προωθούσαν στο Κάστρο, έτσι λέγεται μέχρι σήμερα η τοποθεσία που ήταν το πρώτο μπάσιμο στο φρούριο.

Οι Μεληγγοί άφησαν πολλά κουφάρια στους τόπους του λατομείου, δεν θα ήσαν λιγότερα και τα θύματα από τους ντόπιους, όλων η ελπίδα είχε στηριχθεί στους κονταροφόρους Άγιους της Χριστιανοσύνης Γεώργιο και Δημήτριο, γι’ αυτό και αργότερα στα λεύτερα χρόνια έχτισαν επί τόπου τους ομώνυμους ναούς τους.

Στον Αϊ-Γιώργη η επιγραφόμενη πλάκα που βρίσκεται πάνω από την εξώπορτα της εκκλησίας, μαρτυρεί ότι το 1331/1332 χτίστηκε από τον Βοιτυλιώτη άρχοντα Μεληγγό Λαριγκά Σλαβούρι και την γυναίκα του Άννα – το επώνυμο Σλαβούρι αργότερα αλλάζεται προς το Ελληνικότερο και γίνεται Λασβούρι-, τότε συνεχίζει η επιγραφή, ήταν βασιλιάς του Βυζαντίου ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος και Τζάσις –αρχηγός- των Μεληγγών, ο Κωνσταντίνος Σπανίς. Οι εκκλησίες χτίστηκαν μάλλον πάνω σε προηγούμενα προσκυνητάρια ή ταφικά μνημεία που εντελώς πρόχειρα θα είχαν ανεγείρει στο χώρο του λατομείου στα χρόνια της καταναγκαστικής και εξαντλητικής δουλειάς. Τούτο συμπεραίνω από την δεύτερη επιγραφή στην ίδια πλάκα αλλά από την μεγαλύτερη επιφάνειά της που σημαίνει ότι γράφτηκε νωρίτερα από την άλλη της στενής πλευράς και αναφέρεται σε μνημόσυνο «των προκεκοιμηθέντων πατέρων και αδελφών της Σλαβουροπούλας, από τον παπά Νικολό, την γυναίκα του Καλή και του μοναχού Θεοδούλου».

Σε ολόκληρο το μέρος του λατομείου απέφυγαν διακριτικά μέχρι σήμερα να οικοδομήσουν τα σπίτια τους οι Βοιτυλιώτες, σαν να θέλουν τάχα να αποφύγουν τις μοιραίες κραυγές αγωνίας και πόνου των ανθρώπων που έχυσαν το αίμα τους στον καταραμένο εκείνο τόπο, που μόνος εξαγνισμός στάθηκε το χτίσιμο των δύο εκκλησιών.

Το κάστρο της Μαΐνης του Βιλλαρδουΐνου περιελάμβανε τον χώρο σύρριζα στο γκρεμό από Φρύγανο και από εκεί στον Αϊ Νικόλα, στο Μύλο του Μπαρούνη, από εκεί ανέβαινε δια μέσου του Δημητρακουλάκου το σπίτι, στην άκρη των Μπατσινιλιάνικων κήπων, συνέχιζε κατά μήκος του σημερινού Κοινοτικού κτιρίου, στου Αποστολάκου το σπίτι και του Παναγιωτούνη, από εκεί συνέχιζε στου Ζουμπανέα τους κήπους μέχρι τον Κύλιντρα, εκεί ήταν χτισμένος ο μεγαλύτερος πύργος (γουλάς) του κάστρου, φόβος και τρόμος των Μεληγγών. Μέσα σ’ αυτόν τον στρογγυλό γουλά στεγάστηκε το πρώτο σύγχρονο για την εποχή του λιοτρίβι της Μάνης, -το χάϊ χούπ και με τον κύλιντρα λιώνανε τις ελιές, απ’ αυτό το λιοτρίβι, ο κατσίγαρος βρώμισε το λαγκαδάκι που ονομάστηκε Σκατέας. Το κάστρο από τον Κύλιντρα έπιανε σύρριζα στο λαγκαδάκι του Κριτσιλή, μέχρι την πλατεία του σημερινού Κάστρου και την Παναγία, από εκεί πάλι όλο στο γκρεμό μέχρι το Φρύγανο.

Το κάστρο λευτερώθηκε το 1262, τότε οι Φράγκοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν, σε αντάλλαγμα της ελευθερίας του Γουλιέλμου Βιλλαρδουϊνου, που πιάστηκε αιχμάλωτος από τον ελευθερωτή αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο, μαζί με τα άλλα δύο κάστρα της Λακωνίας του Μιστρά και της Μονεμβασιάς.

Σημειώσεις
1. Benoit de Peterborough, Vita et Gesta Henrici II Angliae Regis, στο «Recueil des Historiens des Gaules et de la France» νέα έκδ. Μ.L. Delisle, t. XVII, Paris 1978, σελ. 533. Πρβλ. Α. Bon, "Le Peloponnese byzantin jusqu’en 1204", Paris 1951, σελ. 155, σημ. 1. Άννας Αβραμέα, “Ιστορικές μαρτυρίες και αρχαιολογικά τεκμήρια από το Οίτυλο της Μάνης”, Λακωνικαί Σπουδαί, τόμ. Ζ΄ σελ. 6.
2. Εβλιγιά Τσελεμπή «Οδοιπορικό στην Ελλάδα», (1668-1671) Αθήνα 1994, σελ. 281.
3. Ο Ph. Fallmerayer, "Geschichte der Halbinsel Morea wahrend des Mittelalteres", Stuttgart, Tubingen, 1830-1836. Ο Φαλμεράϋερ υποστήριξε λανθασμένα τον πλήρη εκσλαβισμό των Ελλήνων, αλλά πολλοί που τον αντέκρουσαν οδηγήθηκαν σε άτοπα συμπεράσματα, ότι δηλαδή δεν ήλθαν ποτέ Σλάβοι στον Μοριά.
4. Σπ. Λάμπρου. «Κανανός Λάσκαρης και Βασίλειος Βατάτζης, δύο Έλληνες περιηγηταί του ΙΕ΄ και ΙΗ΄ αιώνα». Παρνασσός. Αθήναι 1881, τόμ. Ε΄ σελ. 706-707. Και Μικταί Σελίδες, Αθήναι 1905 σελ. 581. Ο Κανανός Λάσκαρης που επισκέφθηκε στα 1412-1418 την πόλη της Βαλτικής Lubeck αναφέρει: «Μετά την επαρχίαν ταύτην και εν τω μυχώ του κόλπου εστίν η επαρχία της Προυσίας (Πρωσσίας), έχει δε προκαθεζομένην πόλιν Τάντζικ (Danzig) ονομαζομένην. Μετ’ αυτήν έστιν η Επαρχία της Σθλαβουνίας, ήτις έχει προκαθεζομένην πόλιν Λουπήκ (Lubeck) ομομαζομένην. Απ’ αυτής της επαρχίας υπάρχουν οι Ζυγιώται οι εν Πελοποννήσω επεί εκείσε υπάρχουν πλείστα χωρία άτινα διαλέγονται την γλώσσαν των Ζυγιωτών. Μετ’ αυτήν την επαρχίαν υπάρχει η επαρχία της Δανίας, ήτις η Δανία, έχει πόλιν καλουμένην Κουπανάβε».
5. Δ. Μέξης. «Η Μάνη και οι Μανιάτες» Αθήνα 1977, σελ. 184. Στην σημείωση υπ’ αριθμ.2 αναφέρεται στον D. Georgaka. "The Medieval Names Millingi and Ezeritae of Slavic Groups in the Peloponnesus". Byzantinische Zeitschrift, 1950, Munchen, σελ. 43 και 49.
6. Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν 50. 71-73. «Ιστέον ότι οι του κάστρου Μαϊνης οικήτορες ουκ εισίν από της γενεάς των προρρηθάντων Σκλάβων, αλλ’ εκ παλαιοτέρων Ρωμαίων, οί και μέχρι του νύν των εντοπίων Έλληνες προσαγορεύονται…».
7. Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος «De Thematibus Έκδ. Α΄ Pertusi, Βατικανό 1952. «…Εσβλαβώθη πάσα η χώρα (Πελοπόννησος) και γέγονε βάρβαρος ότε ο λοιμικός θάνατος πάσαν εβόσκετο την Οικουμένην, οπηνίκα Κωνσταντίνος ο της κοπρίας επώνυμος τα σκήπτρα της των Ρωμαίων διείπεν αρχής ώστε τινά εν Πελοποννήσω…».
8. Σ. Π. Λάμπρου, «Το περί κτίσεως της Μονεμβασίας Χρονικόν», Ιστορικά Μελετήματα, Εν Αθήναις 1884 σελ. 98-109.