Αναγνώστη αν επιθυμείς να επισκεφθείς ένα τόπο στον οποίο ο Θεός έσπειρε...αντί για καρπούς και δένδρα πέτρες και βράχια με βαθιές ριζωμιές, τα οποία οι άνθρωποι που κατοίκησαν αυτόν το Μανιάτικο τόπο μετέτρεψαν με ιδρώτα και αίμα: σε απάτητα κάστρα, σε Ιερά αφιερωμένα στη Θεά Αθηνά, σε πανέμορφες Βυζαντινές εκκλησίες και σε επιβλητικούς πολεμικούς πύργους που περήφανοι ξεπετάγονται σαν αήττητοι πολεμιστές και βιγλίζουν όλη τη πανέμορφη Μέσα Μάνη (από την Αρεόπολη μέχρι το φάρο του Ταινάρου, τότε αξίζει τον κόπο να έρθεις στην περιοχή της Κιππούλας και να ανέβεις στην Άνω Πούλα για να δεις, να θαυμάσεις, να αναρωτηθείς, να αναπολήσεις και να προβληματισθείς.

Αξίζει να δεις τις Βυζαντινές Εκκλησίες , να μαγευτείς από τη θέα που απλώνεται από όλες τις μεριές της Άνω Πούλας, να κυνηγήσεις τρυγόνια και ορτύκια, να κολυμπήσεις σε απάτητες θάλασσες και να μεθύσεις με το άρωμα της ήμερης και άγριας σπάκας (1), του φασκόμηλου και των ζουμπουλιών.

1. Οι Βυζαντινές εκκλησίες στην Άνω Πούλα
α. O Αγ. Σωτήρας ,που αγναντεύει τον Μεσσηνιακό Κόλπο.
β. Οι Άγιοι Θεόδωροι και Αγ. Γεώργιος, (πανέμορφες Βυζαντινές εκκλησίες του 11^ου –12^ου αιώνα που βαριά τραυματισμένες από την αδιαφορία των υπευθύνων του Κράτους) αγναντεύουν όλη τη Δυτική Μάνη από το Αλμυρό και τη Βέργα μέχρι την αρμενόπετρα και το Ταίναρο και ακόμα πιο μακριά ,την Κρήτη.

γ. Ό,τι έχει απομείνει από τις Βυζαντινές εκκλησίες του Αϊ Νικόλα, του Αϊ Λιά, της Αγ. Πελαγίας.

1.2. Οι Βυζαντινές εκκλησίες στην Ανατολική πλευρά της Άνω Πούλας και στο πλάτωμα των Λαγουδιών, της Κιππούλας και του Αγ. Αθανασίου:
α. Η Παναγίτσα και ο Αϊ. Γκίτας (Άγ. Νικήτα) πάνω από το Κοιμητήριο της Χαρτούς.
β. Οι Άγιοι Ανάργυροι και  ο Αγ. Δημήτριος μέσα στην Κιππούλα
γ. Ο Άγ. Αθανάσιος στον Οικισμό του Αγίου Αθανασίου.
δ. Ό,τι έχει απομείνει από την εκκλησούλα της Αγίας Κυριακής έξω από τις Λαγουδιές

1.3. Η  Αγία Ελεούσα προσεγγίσιμη μόνο από τη θάλασσα του Μεσσηνιακού Κόλπου.

2. Η Ανατολή, το Ηλιοβασιλέματα και η Θέα από την Άνω Πούλα
Αξίζει κανείς να βρεθεί στο «χείλο», κοντά στον Αϊ Νικόλα ή σε οποιοδήποτε σημείο του Ανατολικού γκρεμού της Άνω Πούλας, πολύ νωρίς, τα ξημερώματα . Από κει, και κοιτώντας απέναντι ,όταν «θα χαράξει» , θα παρατηρήσει έκθαμβος τον Ταύγετο να τινάζεται ακάθεκτος και υπεροπτικός σε απρόσμενα ύψη και να ορμά σαν δαιμονισμένο αρσενικό στην αγκαλιά της θάλασσας του Ταινάρου και της Μεσογείου. Όταν φωτίσει ,θα θαυμάσει το κατάλευκο εκκλησάκι της Αγίας Πελαγίας να στέφει σαν περιστέρι αυτήν την πέτρινη και αιχμηρή κορυφή του Σαγγιά και να δείχνει τη θεϊκή παντοδυναμία του ανθρώπου.

Καθισμένος στην άκρη του «χείλου» και κοιτώντας ακόμα ανατολικά θα δει ένα καταπράσινο σεντόνι πλεγμένο από χρυσοπράσινα φύλλα ελιάς , να ξεκινά από τη Μίνα , την Κοίτα και τους Καλονιούς, μέχρι τους Μπουλαριούς ,να ξεδιπλώνεται σιγά – σιγά, νωχελικά, καθώς οι ακτίνες του ήλιου προβάλουν κόκκινες έως χρυσαφένιες πίσω από τον γρανιτένιο Ταύγετο ,και να φθάνει μέχρι τα ριζά της Άνω Πούλας , μέχρι κάτω από τα πόδια του.

Όταν ο ήλιος στεφανώσει ολόγιομος την κοφτερή κορυφογραμμή , τότε σαστισμένος θα δει αμέτρητους πύργους να παρουσιάζονται άξαφνα , υπακούοντας λες σε προσκλητήριο που ενορχηστρώνουν οι κροταλισμοί των φτερούγων των τρυγονιών, τα κελαηδίσματα των αρδικιών και τα κραξίματα των κοράκων...

Όταν τα έκθαμβα μάτια του επισκέπτη , χορτάσουν το θέαμα κοιτώντας μπροστά ,και στραφούν αριστερά , θα δει κατάπληκτος ό,τι γραφικότερο και ποιητικότερο μπορούσε να δημιουργήσει η διπρόσωπη θάλασσα της Μπαρμπαριάς . Το καιρό του θυμωμένου και αγριεμένου προσώπου της, χτυπώντας με ακαταμάχητο πείσμα και σκληρή και ανυποχώρητη επιμονή ,αλλά και με μια παράξενη και απαράμιλλη γλυπτική τέχνη , λάξεψε με μαστοριά τα σκληροτράχηλα βράχια, σχηματίζοντας τους μαγευτικούς όρμους του Λιμενιού, του Δυρού ,του Σπαθαριού ,του Λαγκαδακιού, του Κακουριού, του Μεζάπου και του Μεζαλίμονα αλλά και μαγευτικές , κρυμμένες ,παρθένες και κάτασπρες βοτσαλένιες και κροκαλένιες παραλίες . Καθώς η ψυχή και ο νους ρουφούν αυτές τις μαγευτικές εικόνες, το παράξενο σχήμα του Τηγανιού ,που σαν ακοίμητος φρουρός προστατεύει τον όρμο του Μεζάπου και βιγλίζει άγρυπνα το σμαραγδένιο πέλαγος, τραβά την σκανδάλη για να πυροδοτήσει την ιστορική μνήμη για να θυμηθεί το Κάστρο της Μαΐνης, το Βιλλαρδουΐνο, τον Πορφυρογέννητο και τον «υιόν αυτού Ρωμανόν».

Όταν το βλέμμα αποφασίσει να στραφεί προς τα δεξιά, και αφού χαϊδέψει απαλά και προσεκτικά τους πύργους του Δυρού, των Μπουλαριών, της Κοίτας, των Καλονιών, του Χαραμπού, του Σταυριού, της Κιππούλας, του Γάτη, της Κιππούλας ,του Κούνου, της Κέριας ,του Δρυού, του Κολόπυργου και τους ανεμόμυλους της Οχιάς, θα καρφωθεί στο ακρωτήρι του Ταίναρου , που σαν την Τρίαινα του Ποσειδώνα χώνεται βαθιά στο υγρό στέρνο της θάλασσας. Αυτή η Ταινάρια άκρα δεν μπορεί παρά να ξυπνήσει το μύθο, την παράδοση και την ιστορία που ξεδιπλώνουν νοερά ή μιλούν με ένα παράξενο μυστικισμό για αυτή την «αρσενική» χερσονησίδα που παραμένει αγκυροβολημένη αιώνια για να οδηγεί μ' όλους τους καιρούς το ναύτη της μεγάλης Ελλάδας, του Βυζαντίου και της Ελλάδας της Ενωμένης Ευρώπης.

Αξίζει ο επισκέπτης να μείνει όλη την ημέρα στην Άνω Πούλα και να περιμένει να απολαύσει ένα μοναδικό ηλιοβασίλεμα και μια καταπληκτική πανοραμική θέα. Δεν έχει παρά να κάνει μεταβολή, να περπατήσει προς τη Δύση, τετρακόσια περίπου μέτρα, εντυπωσιασμένος από την άφωνη θέαση τω χαλασμάτων και των ερειπωμένων ιερών και μόλις φθάσει στην άκρη του Δυτικού γκρεμού (χείλου) της Άνω Πούλας, ας κάτσει σε ένα βράχο και ας αγναντέψει προς τη θάλασσα , έχοντας αντίκρυ του το χρυσορόδινο, δειλινό ήλιο να λοξοκαθρεπτίζεται στο απέραντο και μυριοκύματο πελαγος, να σκοπεύει τη Δύση και νωχελικά να κατηφορίζει προς σ’ αυτή. Θα μείνει θαμπωμένος, όπως κάθεται στην άκρη της γης -αγναντεύοντας τα Μεσσηνιακά νερά- από τα παιχνιδίσματα των χρωματιστών ακτίνων του κουρασμένου ήλιου με το χρυσαφένιο ουρανό και την σκούρα καταγάλανη θάλασσα της Μεσογείου, και μαγεμένος άλλοτε από τον αυροσάλευτο φλοίσβο της θάλασσας και άλλοτε από την παράξενη βοή των κυμάτων της, που φτάνουν, περνώντας από τις Νεράϊδες της Άνω Πούλα, σαν μια παράξενη και αλλόκοτη μουσική που αποσβήνει στην ακοή του.

Θα μεθύσει από το άρωμα του φασκόμηλου, των ζουμπουλιών, των τουρκακιών, των σπαθακιών και των κρίνων, και από τις παράξενες οσμές του φλόμου, του ασπαλαθρού ( σύμβολου εγκατάλειψης της Μάνης) και της ασκέλας.

3. Κυνηγώντας στην Άνω Πούλα.
Από το τέλος Αυγούστου μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου, ή και αργότερα αλλά κυρίως τα μέσα του Σεπτέμβρη, αρχίζει το φθινοπωρινό πέρασμα από την Άνω Πούλα του ορτυκιού και του τρυγονιού. Αξίζει τον κόπο να ανέβει κανείς στην Άνω Πούλα, πολύ πριν ξημερώσει, για να βρει «μπαστούνα» για το καρτέρι του τρυγονιού ή μόλις χαράξει να αρχίσει το περπάτημα και το ψάξιμο του ορτυκιού.

Αφού παρκάρει το αυτοκίνητό του στο άπλωμα μπροστά από το κοιμητήριο της Χαρτού θα ανηφορίσει- φωτίζοντας με το φακό τα βήματά του -προς την Άνω Πούλα, κάνοντας το σταυρό του μπροστά από τον Άϊ Γκίτα και την Παναγίτσα, και θα φθάσει στο χείλο του Άϊ Νικόλα.

Αν είναι ο καιρός του τρυγονιού πρέπει να σπεύσει για να βρει και να προλάβει άδεια μπαστούνα. Αν είναι όμως η μέρα του αρδυκιού, τότε θα περιμένει να μαζευτούν και άλλοι κυνηγοί μέχρι να χαράξει πάνω από το Σαγγιά.

Έως να έρθει όμως αυτή η ώρα και καθώς έχουν σχηματισθεί οι πρώτες παρέες κυνηγών και σκύλων... θα απολαύσει μέσα στο σκοτάδι τις περιγραφές των κατορθωμάτων... της προηγούμενης ημέρας και θα διασκεδάσει με τις ερωτοτροπίες και τα ανυπόμονα γρυλίσματά των κυνηγόσκυλων.

Όταν ο ήλιος της Αγίας Πελαγίας δώσει το παράγγελμα και αρχίσουν οι αντιαεροπορικές... ομοβροντίες και τα ασκάκια (σκάγια) αρχίζουν να σφυρίζουν ξυστά από τα αυτιά ή ξεψυχισμένα να πέφτουν στις γύρω πέτρες και στα κοντινά ανθρώπινα κεφάλια , τότε θα ευχάριστα θα ακούσει ... άγρια ανθρώπινα καλέσματα των σκύλων για να φέρουν τα κακόμοιρα τα αρδύκια ή τις κακόμοιρες τις τρυγόνες και δεν θα πολυπαραξενευτεί ,  αν ακούσει ακατονόμαστες ανθρώπινες κραυγές για την ατυχία , για τον βιαστικό ή όχι πολύ έξυπνο σκύλο ή και για άλλους φταίχτες (ακόμα και ιερούς...).

Όταν ο ήλιος θα έχει υψωθεί 3-4 περίπου οργιές πάνω από τη σουβλερή κορυφή του Σαγγιά (ώρα 0900 περίπου), τότε αρχίζει η τακτική υποχώρηση, η καταμέτρηση των απωλειών ...και η απαρίθμηση των λαφύρων της νυκτερινής εκστρατείας, ρουφώντας ένα παγωμένο στιγμιαίο καφέ σε κάποια αποσκιάδα (σκιά) του Ανατολικού Χείλου της Άνω Πούλας και απολαμβάνοντας τη θέα του πανέμορφου τοπίου, που αποζημιώνει πλουσιοπάροχα και τον πλέον άτυχο κυνηγό.

4. Κολυμπώντας στο Μεζαλίμονα
Αν θέλει ο επισκέπτης να ζήσει μια μοναδική εμπειρία δύσκολης πεζοπορίας και κολύμβησης σε απάτητα νερά, δεν έχει παρά να ξεκινήσει μόλις φωτίσει από την Κιππούλα, να περάσει από τα Βαρβατιάνικα, και τους Παπουλιάνους και να κατηφορίσει στο Μεζαλίμονα ,τον Κολπίσκο πού σχηματίζεται από την κατακόρυφη Πούντα(Κάβο Δρόσο ) και από τους γκρεμούς που γειτονεύουν με την αριστερή πλευρά του Τηγανιού, όπου το κάστρο της Μαΐνης .

Μετά από μισή ώρα κατηφορικής πεζοπορίας , με τον ιδρώτα του φόβου -λόγω του απότομου γκρεμού, που χάσκει δεξιά ή αριστερά από το στενό και εγκαταλειμμένο μονοπάτι- να αποζημιώνεται από τον απαράμιλλο γαλάζιο ουρανό και τις ψαρόβαρκες που φαίνονται, σαν να στέκονται στον αέρα και όχι ότι πλέουν στα κρυστάλλινα νερά του πελάγου, ο πεζοπόρος στρατοπεδεύει ... στην πλάκα του Κριτιραφιού για να ξαποστάσει και να ετοιμασθεί.

Όταν οι παλμοί στους κροτάφους καταλαγιάσουν και ο ιδρώτας στεγνώσει, τότε μια βουτιά στα κατακάθαρα νερά και ένα ταξιδάκι με απλωτές προς το Λιακουφάκι και τον Όξου (έξω) Σταυρό, κάτω από τον τσεκουροκομμένο γκρεμό της Πούντας που γρανιτένιος υψώνεται κατακόρυφα σε ύψος τριακόσια περίπου μέτρα, γεμάτος από τρυποσπηλιές, κέρδαμα, κάπαρι και πορδαλοφωλιές, θα ηρεμήσει τη ψυχή και θα καταπραΐνει την ανησυχία και την αμφιβολία, αν το όλο τοπίο είναι πραγματικό ή ζωγραφισμένο από κάποιο ζωγράφο που βρισκόταν στην πλέον παράξενη και εμπνευσμένη κορύφωση του άπειρου ταλέντου του.

Μόλις γυρίσει ο ήλιος και πέσει ο ίσκιος στο Κριτιράφι και αφού επισκέπτης θα έχει χορτάσει τις βουτιές, το ψάρεμα- χρησιμοποιώντας μέσα νόμιμα ή παράνομα... - θα έχει απολαύσει ένα κατανόστιμο γεύμα από τουλουμίσιο τυρί, κοπανιστές ελιές, κατακόκκινες τομάτες και τηγανιτά αυγά με κοψίδια από μυρωδάτα σύγκλινα και αφού θα έχει πάρει ένα υπνάκο πάνω στο πουπουλένιο... στρώμα του Κριτιραφιού, θα πάρει το δύσκολο ανήφορο του γυρισμού, ακολουθώντας το δύσβατο και απότομο μονοπάτι, αυτό, που έφτιαξαν οι παλιές ηρωικές γενιές των Ιππολαίων και τωνΠουλιατών.

Μια στάση στο Αποθητούρι είναι εντελώς απαραίτητη για μια γουλιά νερό, για να μειωθεί ο ξέφρενος ρυθμός των χτύπων της καρδιάς να σταματήσει το τρέμουλο των γονάτων και να καταλαγιάσει η πίεση του αίματος που σαν ορμητικός χείμαρρος τρέχει μέσα στις φλέβες και τις αρτηρίες από την σχεδόν κατακόρυφη ανηφορική υπερπροσπάθεια.

Μια δεύτερη στάση στο τελείωμα της ανηφόρας είναι απαραίτητη για μια ακόμα βαθιά ανάσα και για να κόψει κέρδαμα και κάπαρη από τους βράχους που σ ΄ορισμένα μέρη είναι προσεγγίσιμα.

Όταν θα φτάσει στη Κιππούλα θα έχει νοιώσει μια πρωτόγνωρη ικανοποίηση γιατί όχι μόνο έζησε μια ξεχωριστή ημέρα που δύσκολα θα ξαναζήσει, αλλά, κυρίως, γιατί επισκέφθηκε ένα μέρος που πήγαιναν οι Ιππολαίοι (κάτοικοι της Ιππόλας) ή οι Πουλιάτες (κάτοικοι της Κιππούλας), από τα αρχαία ιστορικά χρόνια μέχρι και στις αρχές της δεκαετίας του Πενήντα, για να κολυμπήσουν, να πλύνουν τα μαλλιά των προβάτων και των κατσικών και τις μπατανίες ή να κουβαλήσουν με τα τουλούμια το γλυφό νερό που το χρειαζόταν το φτιάξιμο της λάσπης του κτισίματος και η λάτρα του σπιτιού γιατί το νερό από τις στέρνες της απομονωμένης και εγκαταλειμμένης Μάνης πάντοτε δεν επαρκούσε ούτε για πιόσιμο.

5. Άλλες ευχάριστες δραστηριότητες
Η επίσκεψη στις Βυζαντινές εκκλησίες της Άνω Πούλας, το κυνήγι πάνω σ' αυτή, η απόλαυση της θέας από τις άκρες των γκρεμών της και το κολύμπι στο Μερζαλίμονα δεν είναι οι μόνες ευχάριστες δραστηριότητες που μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει στις περιοχές Κιππούλας και τις Άνω Πούλας.

Ανάλογα με την εποχή και τις επιθυμίες του θα έχει την ευκαιρία:
Να παρακολουθήσει το ελαιομάζωμα και τη λειτουργία των ελαχίστων παραδοσιακών ελαιοτριβείων στο Δρυ και την Κοίτα.
Να επισκεφθεί και πολλές άλλες Βυζαντινές εκκλησίες που βρίσκονται στους κοντινούς οικισμούς(1 έως 10 χιλιόμετρα) όπως: της Οδηγήτριας, των Πεντακίων, του Κούνου, της Κέριας, της Οχιάς κ.λ.π .
Να μαζέψει πεντανόστιμα άγρια χόρτα (ραδίκια, χιουρινιές, προβάκια, Βαρβαριόνους, ζοχούς, χράμπες, μελιγκιόνια και γαλακαριές), κρεμίδες, άγρια σπαράγκια και φυσικό χοντράλατσο (χοντρό ακατέργαστο αλάτι) από το Κάστρο
Να πάει για κολύμπι οδηγώντας (5-10 λεπτά): στο Κάστρο, στο Γέρο Λιμένα, στο Μέζαπο, στην Κυπάρισσο (αρχαία Καινήπολη - Όρμο Αλμυρού), στα Γυάλια (Άγιο Νικόλαο), τον Άι Σώστη και στην Οχιά (Όρμος Ποτάμι)

Παραπομπές
1. Φασκόμηλου
2. Εργασίες Δρανδάκης Ν. Βυζαντινές τοιχογραφίες της Μέσα Μάνης, Αθήνα 1995
3. Το άκρο του γκρεμού
4. Είδος λουλουδιού
5. Είδος λουλουδιού
6. Ασπάλαθος (Αγκαθωτός θάμνος)
7. Σκάγια
8. Σαλίγκαρους