| |
Η
ΠΑΝΑΓΙΑ (ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ)
Απόσπασμα
από το βιβλίο του Μιχάλη Γρηγ.
Μπατσινίλα «ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΙΤΥΛΟΥ».
Είναι
ο σημερινός μητροπολιτικός ναός του
Οιτύλου εορτάζεται πανηγυρικά στις 15
Αυγούστου. Η
εκκλησία της Παναγίας είναι χτισμένη δίπλα
από τα Καραμουσαλιάνικα σπίτια στην άκρη
του παλιού κάστρου και έξω από αυτό, σε ένα
μικρό μπαλκόνι που βρίσκεται σε χαμηλότερο
επίπεδο. Είναι δίπλα από του Κριτσιλή το
λαγκαδάκι και από την νοτιοδυτική πλευρά
της σημερινής πλατείας του Κάστρου ή του
Τσαλαφατίνου.
Σήμερα
ενώνεται με την πλατεία, αλλά χρειάζεται να
κατέβει κανείς αρκετά σκαλοπάτια για να
πάει στην εκκλησία. Παλαιότερα μεταξύ της
τότε μικρής πλατείας του Κάστρου και της
Παναγίας υπήρχε το σπίτι με τον κήπο του
Ηλία Στρατηγέα που απαλλοτριώθηκε επί
προεδρίας Νίκου Στρατηγέα. Τότε πήγαινε ο
κόσμος στην εκκλησιά με ένα στενό και
στροφές, κατηφορικό δρομάκι μπροστά από τα
Καραμουσαλιάνικα σπίτια και με μία μεγάλη
αψιδωτή πόρτα έμπαινε στον περίβολο της
εκκλησίας.
Ο
περίβολος της εκκλησίας έχει υποστεί
αρκετές αλλαγές τα τελευταία χρόνια και
έγινε μεγάλη καταστροφή σε αρχαιολογικά
ευρήματα φθάνοντας μάλιστα σε σημείο
ιεροσυλίας σε τάφους και οστά προγόνων.
Η πρώτη επέμβαση
έγινε επί προεδρίας Στρατηγέα, το 1972, που
φτιάχνοντας την πλατεία του Κάστρου
γκρέμισαν την αψιδωτή πόρτα προς την
Παναγία και επειδή το επίπεδο με την
πλατεία του Κάστρου ήταν μεγάλο έφτιαξαν
μεγάλα σκαλιά και έβαλαν μια μεγάλη διπλή
καγκελόπορτα με δωρεά της Λουκίας Ραζέλου.
Στρώθηκε όλος ο περίβολος που ήταν τότε σε
μεγάλα κλιμακωτά επίπεδα με τσιμέντο και
γκρεμίστηκε η δεύτερη αψιδωτή πόρτα στην
δυτική γωνία του περιβόλου που είναι ο
δρόμος που πάει στον Σωτήρα και αλλού.
Τότε η ανατολική
μεριά της εκκλησίας και το ιερό ήταν σχεδόν
χωμένα κάτω από την εξωτερική επιφάνεια του
εδάφους σε αντίθεση με την δυτική πλευρά
που ήταν ανασηκωμένος ένα και πλέον μέτρο,
λόγω της κλίσης του εδάφους. Γύρω-γύρω από
τον περίβολο σύρριζα στον γκρεμό έχτισαν
πεζούλα για να κάθεται ο κόσμος και
προστατευτική μάντρα με κάγκελο.
|
Από
εκεί απολαμβάνει κανείς την πανέμορφη θέα
όλης της περιοχής μέχρι το βάθος του
ορίζοντα, που χάνεται στο βάθος της
Μεσογείου. Στην νότια πλευρά του περιβόλου
σχεδόν απέναντι από την νότια είσοδο της
εκκλησιάς έχτισαν γραφείο και αποθήκη, αλλά
ένα τμήμα του χτίσματος γκρεμίστηκε από
μετακίνηση του εδάφους αργότερα. Τότε για
να γίνει η διαμόρφωση σκάψανε, ανοίξανε
παμπάλαιους τάφους με κόκαλα και έσπασαν
αγγεία, ένα μάλιστα μελανόμορφο που το
έβγαλαν ακέραιο έπεσε από τα χέρια του
γραμματέα της Κοινότητας Διακουμή
Κουμουτσέα και έσπασε.
Το 1989 με παπά τον Νίκο
Κατσά έγινε έρανος για να διαμορφώσει τον
περίβολο. Τότε μπάζωσαν όλη την δυτική
πλευρά του περιβόλου και έσκαψαν τα
κλιμακωτά επίπεδα από την νότια πόρτα της
εκκλησιάς και πέρα προς ανατολάς και βόρεια,
γκρέμισαν τις παλιές σκάλες και έχτισαν
νέες. Τότε με το σκάψιμο πήγαν ακόμη
βαθύτερα και ξέχωσαν τάφους και κυβούρες
οστών, όλα ανακατεμένα έγιναν μπάζα για την
δυτική πλευρά και ότι περίσσεψαν τα πέταξαν
κάτω στο παλιό νεκροταφείο και μετά τα
έστρωσαν εκεί.
Ήθελε να κτίσει και
καμπαναριό στην βόρεια πλευρά της
εκκλησιάς, έριξε την βάση του τσιμέντου
αλλά κάποιοι τον σταμάτησαν με την
αρχαιολογική υπηρεσία. Η πρόθεση του παπά
και του τότε εκκλησιαστικού συμβουλίου
ήταν να ευθυγραμμιστεί το επίπεδο του
περιβόλου γύρω από την εκκλησιά για να
γίνεται άνετα η λιτανεία της εικόνας και να
μπορούν άνετα να βαδίζουν οι γέροντες.
Στον τοίχο που
συνορεύει με το Καραμουσαλιάνικο σπίτι
υπάρχουν ακόμη χτιστές τρύπες με οστά μέσα,
από τα πολύ παλιά χρόνια. Στην
δεκαετία του ’60 ο εργολάβος Σκοκέας
ξανάσουρε την σκεπή της εκκλησίας, έφτιαξε
με κάρβουνα τον τρούλο την τσιμεντάρωσε και
έβαλε νέα κεραμίδια. Τότε με παπά τον Σωτήρη
Χριστοφιλέα σοβατίστηκε η εκκλησία
εξωτερικά για να μη μπαίνει η υγρασία και
χαλάει τις αγιογραφίες που αυτός έφτιαξε
και στις δύο εκκλησιές στην Παναγία και
στον Ταξιάρχη.
|
Η εκκλησία είχε και
ξύλινο γυναικωνίτη αλλά τον χάλασαν, από
τον φόβο μήπως πέσει και πλακώσει τον κόσμο.
Η
απόξεση του σοβά και σύγχρονο υδατοστεγές
αρμολόγημα έγινε το 1988 από τον παπά Νίκο
Κατσά. Τότε ανεφάνησαν τέσσερα επιτύμβια
και πάνω από την είσοδο του δυτικού
εξωτερικού τοίχου είναι εντοιχισμένο το
παλιό αψιδωτό ντουλαπάκι, που είχε την
αγιογραφία της Παναγίας. Σήμερα σώζονται
μόνο μερικά χαρακτηριστικά έγχρωμα σχέδια
που συνήθιζαν να χαράσσουν στις άκρες των
πλευρών των ανακουφιστικών τόξων (αψιδωτά
ντουλάπια).
|
Στο
βορινό κυρίως αλλά και στους άλλους τοίχους
του ιερού και λίγο σε συνεχόμενο τμήμα απ’
τον κυρίως ναό είναι χτισμένες θεόρατες
ορθογώνιες πέτρες (πλέχτουρα), που
προέρχονται από τον παλιό ναό, που ήταν
μικρότερος και φαίνεται σχεδόν το μάκρος
του στον εξωτερικό βορινό τοίχο της
εκκλησιάς. Στο εσωτερικό του ιερού στο
νοτιοανατολικό μέρος μπροστά από την
πρόθεση, στο δάπεδο είναι οι κίτρινες
παλιές ορθογώνιες πέτρινες πλάκες,
στρωμένες ακόμη, παρ’ όλο που η εκκλησιά
έχει πλακάκια δαπέδου, κατά την γνώμη μου
πρέπει να είναι κούφιο από κάτω και να
υπάρχει γηστέρνα ή κρυβιτσιάνα.
Επίσης από το
αριστερό μέρος της Αγίας Τράπεζας μέχρι την
δεξιά βορινή πόρτα του ιερού είναι κούφιο
από κάτω, μάλιστα τα πλακάκια σε ορισμένα
σημεία έχουν σχεδόν ξεκολλήσει και εκεί
κατά την γνώμη μου πρέπει να υπάρχει κάτι.
Κάτω από την γηστέρνα του Καραμουσαλή
ακριβώς στο κηπάκι σήμερα της Παναγίας
υπάρχει σκεπασμένη σκαλιστή με τον μπίγκο
στον βράχο γηστέρνα της εκκλησίας, γεμάτη
με σπασμένα κεραμίδια από μπάζωμα του
Σκοκέα.
Στα βορειοανατολικά
της εκκλησίας διακρίνονται λείψανα σιρών.
Οι παλιές πήλινες πλάκες από το δάπεδο της
παλιάς εκκλησιάς, με ένα Χ επάνω, ήσαν
αποθηκευμένες σε ένα σπηλιάκη των
Καραμουσαλιάνων από κάτω από την Παναγία
στου Κριτσιλή το λαγκαδάκι. Για όλα αυτά
επείγει η έρευνα της αρχαιολογικής
υπηρεσίας. Ο ίδιος παπάς με δωρεά του Νίκου
Αλευρά ξανάσουρε τα κεραμίδια της σκεπής το
1995.
|
Η
εκκλησία είναι μεγάλη αλλά μικρότερη από
τον Ταξιάρχη, είναι όμως η έδρα της ενορίας
Οιτύλου λόγω αρχαιότητας, αλλά και λόγω
ανώτερης ιεραρχίας της Παναγίας. Ο
σημερινός ναός πρέπει να χτίστηκε μεταξύ
των ετών 1886 και 1889, επί δεσποτείας Προκόπιου
Μελισσαρόπουλου. Είναι σίγουρα χτισμένος
λίγο πριν από τον Ταξιάρχη. Θυμούνται οι
γέροντες από τις διηγήσεις των γονιών τους
ότι τις οικοδομικές εργασίες τις ανέλαβαν
οι Βουνισέοι που ήσαν χτίστες (τσούσηδες),
φερμένοι από τα Λαγκάδια της Τρίπολης.
Μάλιστα επειδή οι επίτροποι δεν είχαν
αρκετά λεφτά για να τους πληρώσουν, τους
αποζημίωσαν δίνοντάς τους τις Αγιάτικες
Λούρες, που ήσαν στην Καμπινάρα, κατώδρομα
στο δρομάκι του φούρνου και πανώδρομα από
την δημοσιά στο σχολείο.
Εκεί έχτισαν τα
σπίτια τους, μάλιστα ο πάππος του Πέτρου
Βουνισέα (Κολοκυθάς), όταν έσκαψε για τα
θεμέλια του σπιτιού του και βρήκε πλέχτουρα
από το κάστρο του Οιτύλου έλεγε ότι: «Η
Παναγία μου ’δωσε την γη, η Παναγία μου ’δωσε
και τις πέτρες να χτίσω το σπίτι μου», και
έσπαγε τα πλέχτουρα και έχτιζε το σπίτι του.
Τότε το αρχιτεκτονικό σχέδιο για την
εκκλησιά το έφερε ο Κριτσιλής από την
Βενετιά. Ένας άλλος Κριτσιλής, που ήτανε
μαραγκός έκανε και τον «γύφτο», έφτιαξε τις
παλιές ξύλινες πόρτες της εκκλησιάς με
σχέδιο τους ρόμβους.
|
Στο χτίσιμό της οι
Παυλακιάνοι-Πετρακιάνοι έδωσαν και την
πέτρα από την οικογενειακή τους εκκλησία
τον Αϊ-Δημήτρη, έκτοτε θάβονταν στην
Παναγία. Βοήθησαν και οι Λαβουρεντιάνοι,
γιατί η δική τους εκκλησία ήταν τότε
χαλασμένη, εκεί πήγε και ο Μαντάς που
συνεισέφερε με πέτρα από την Αγία Άννα, τότε
ήρθαν οι Αλευράς, και Ντουβέας. Ο
Καραμουσαλής θαβότανε πάντοτε εκεί από
τότε που ήρθανε στο Οίτυλο, γιατί ήσαν οι
καθημερινοί συντηρητές και καντηλανάφτες
της Παναγίας. Το πρώτο πατρικό τους σπίτι
ήταν άλλωστε της εκκλησίας.
Οι δύο παλιές
καμπάνες έχουν ημερομηνίες η μία 1858 και η
άλλη 1897, αυτές τις κατέβασε από το
καμπαναριό ο παπα-Νίκος Κατσάς και έβαλε
δύο καινούργιες που κτυπάνε με το ηλεκτρικό.
Στην
σημερινή εκκλησία είναι εντοιχισμένα στην
εξωτερική νότια πλευρά, τρία επιτύμβια, από
αυτά που έχουν καταγράψει ου παλαιότεροι,
και μία επιτύμβια πλάκα με λήκυθο, χωρίς
επιγραφή και με ένα εξαγνιστικό σταυροπύρι
στην βάση της.
Μέσα στην εκκλησία σε
μαρμάρινο σκαλοπάτι πριν από την αριστερή (νότια)
πόρτα του αγίου Βήματος, όταν άλλαξε τα
ψαλτήρια ο παπά-Νίκος Κατσάς, είδε γράμματα,
με κάλεσε και ανέγνωσα την εξής επιγραφή σε
εντοιχισμένο επιτύμβιο μάρμαρο, όσο τμήμα
του ήταν εμφανές.
ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ ΧΑΙΡΕ
\ΤΙΑ ΧΑΙΡΕ
Το αρχικό τμήμα της
δεύτερης σειράς έχει καλυφθεί με ένα άλλο
μαρμάρινο σκαλοπάτι.
|
Μία
βάση από αρχαίο κίονα χρησιμεύει μέχρι
σήμερα για να στηρίζεται ο Εσταυρωμένος,
πίσω από την Αγία Τράπεζα. Το
κατά πόσον ο ναός αυτός έχει χτιστεί πάνω σε
αρχαίο ειδωλολατρικό ναό είναι θέμα της
αρχαιολογικής υπηρεσίας να το ερευνήσει
κάποτε. Πάντως η Παναγία στα Βυζαντινά
χρόνια ήταν μοναστήρι και συνεχίστηκε στα
χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Ο Εβλιά
Τσελεμπή1,
Τούρκος περιηγητής και μυστικοπράκτορας,
που επισκέφθηκε το Οίτυλο γύρω στα 1667,
μεταξύ των άλλων για το Οίτυλο αναφέρει για
ένα μοναστήρι, που είναι ένα έργο τέχνης,
άρα θα ήταν κτισμένο με ωραία πλέχτουρα και
αρχαία μαρμάρινα λείψανα, να περιβάλετε με
μοναστηριακά συγκροτήματα και αρκετές
σκήτες. Αν και δεν αναφέρει ο Τσελεμπή το
όνομα του μοναστηριού εγώ είμαι απόλυτα
πεπεισμένος ότι ήταν η Παναγία, γιατί και
μοναστηριακά αγιάτικα κτήματα είχε και ένα
μάλιστα στην θέση Πλακίδα, πέρα από την
βρύση Χαραμπός, που το γνωρίζει και μου το
έδειξε ο Νίκος Βουνισέας του Ηλία, υπάρχει
ακόμη στην άγραφη ιδιοκτησία της.
|
Από
τον Μιλτιάδη Καραμουσαλή έμαθα ότι το σπίτι
τους ήταν όπως είχε ακούσει από τους
προγόνους του, τα παλιά χρόνια, νοσοκομείο.
Το σπίτι τους είναι ακριβώς δίπλα από την
εκκλησία και θυμάται ότι όταν έσκαβε ο
πατέρας του το κηπάκι που ήταν δίπλα από το
προαύλιο της εκκλησίας, ανακάλυψαν ένα τάφο
φτιαγμένο με μεγάλες πώρινες πλάκες και με
μία μονοκόμματη για καπάκι, που είχε χρώμα
κόκκινο φερτή από το λατομείο του
Σκουταριού και είχε σκαλίσματα, μέσα ο
τάφος δεν είχε τίποτα από κόκαλα, μόνο ένα
ασημένιο δαχτυλίδι με δύο μικρές σφραγίδες
επάνω φτιαγμένες από το ίδιο μέταλλο, όμως
το έχασαν από το σπίτι τους.
Το κηπάκι αργότερα το
χάρισαν στην εκκλησία για να διαμορφώσει ο
παπάς την σκάλα και το προαύλιο. Από κάτω 3
μέτρα βάθος, μέσα στον βράχο ριζωμιάς που
έχει γλιτώσει από το κόψιμο υπάρχουν οι
τρύπες με τα κόκαλα, που φαίνονται σήμερα
στο προαύλιο της εκκλησίας. Τέτοιος τάφος
με πώρινες πλάκες, υπάρχει και στο
νεκροταφείο του ερειπωμένου Αϊ-Νικόλα των
Αλμπανεζιάνων, στην Φτέρδα. Από την νότια
πλευρά του Καραμουσαλιάνικου σπιτιού,
κοντά στον τοίχο του Βουνισιάνικου (του
Δημητράκαρου), σώζεται η παράδοση ότι
υπήρχε εκκλησάκι η Ζωοδόχος Πηγή, που
σίγουρα ήταν μία σκήτη μοναχών, όταν η
Παναγία ήταν μοναστήρι.
Ο Διονύσιος
Πύρρος ο Θετταλός (1777-1853)2,
που επισκέφθηκε το Οίτυλο γύρω στα 1819
αναφέρει ότι, «…ο ναός του Σαράπιδος
τανύν τιμάται της Θεοτόκου, εις τα τείχη του
οποίου σώζονταί τινα αγαλματίδια εύρον και
τα εξής γράμματα: ΑΓΑΡΙΝΑ ΧΑΙΡΕ και εις άλλο
μάρμαρο ΔΑΜΑΡΗ ΧΑΙΡΕ…». Ο Α. Πετρίδης3,
που επισκέφθηκε το Οίτυλο το 1868 κατέγραψε
στην Παναγία επιγραφές σε 4 αρχαία
επιτύμβια μάρμαρα, τις οποίες κατέγραψαν
και άλλοι ερευνητές και μάλιστα σωστά,
είναι δε καταχωρημένες στο Inscriptiones Graecae4.
Επίσης ο Πετρίδης κατέγραψε την συνήθεια
για μία αρχαία κολώνα, που την έξυναν κάθε
χασοφεγγαρία και πίνοντας την σκόνη της
γινόντουσαν καλά, ήταν η Παναγία το
επίκεντρο και η ελπίδα των πασχόντων,
συνέρεε μάλιστα πολύς κόσμος άρρωστος για
να γίνει καλά. Η στήλη αυτή έχει παμπάλαια
προέλευση και ήταν παρμένη από το αρχαίο
Σεραπείον.
|
Ο Ν. Λάσκαρης5
το 1886, αναφέρει μία ιδρυτική επιγραφή της
Παναγίας, ως έγγραφα διαπιστευτήρια της
οικογένειας των Στεφανοπουλιάνων. Αλλά εγώ
αμφισβητώ εν μέρει αν όχι εν συνόλω την
επιγραφή και την θεωρώ πλαστή, γιατί είναι
εμφανής η πρόθεσή του να υπερτονίσει την
Στεφανοπουλιάνικη ιδιοκτησία και
ευεργεσία στον ναό, πράγμα που είναι λάθος,
γιατί η δική τους εκκλησία ήταν ο Αϊ-Γιώργης
και η Παναγία ανήκε και ανήκει στους
Νοβακιάνους. Επίσης είναι εμφανέστατη η
προσπάθειά του να εμφανίσει τους
Στεφανοπουλιάνους ως ηγέτες, προστάτες και
άρχοντες του τόπου, παράλληλα θα έπρεπε
κανονικά να αναφέρονται τα μικρά ονόματα
των τριών αδελφών ιδρυτών. «…παρά των
ευλαβεστάτων κυρίων, και τιμιωτάτων
αρχόντων και προστατών ολονών των
κατοικούντων, εν τη χώρα ταύτη, και να είναι
η Κυρία Θεοτόκος προστάτις και βοήθεια
ανδρών, και γυναικών, και τέκνων, και ν’
αγρικόνται των τριών αδελφών τα ονόματα
Στεφανοπουλιάνων εν ταις πρεσβείαις
αξιοθούμεν και ημείς οι δούλοι αμήν. Από
Χριστού κζστη΄(1786)…». Όσο για την
ημερομηνία είναι λανθασμένη με την αρχαία
Ελληνική αρίθμηση και η επεξήγηση μέσα στην
παρένθεση, από τον Ν. Λάσκαρη.(Το 1786 γράφεται
αψπστ΄, ,α=1000, ψ=700, π=80, 6=στ΄).
Οι Νοβακιάνοι το 1675
στην μετανάστευση στα Κόρσικα, ήταν στην
συντροφία των Στεφανοπουλιάνων. Στο
νεκροταφείο της Παναγίας, που είναι κάτω
από την δυτική άκρη της αυλής και στην
είσοδό του είναι χτισμένη αψιδωτή εξώπορτα,
στο πρώτο έμπα θαβότανε, μέχρι την ίδρυση
του νέου νεκροταφείου στο Οίτυλο, ο
αρχαιότερος Νοβάκος, που είναι σήμερα ο
Σαξιώνης. Εκτός από τους Σαξιωνέους της
Χοτάσιας, που από το 1920 θάβονται στην
Παντάνασσα, ενώ όλοι οι άλλοι Χοτασιώτες
και Αρφιγγιώτες στον Προφήτη Ηλία. Κοντά
στους Σαξιωνιάνους θαβόντουσαν οι Μπογέοι,
που τους έφερναν ακόμα και από την
Κατσιάνικη στο Ελαιοχώρι (Νουμπρεβίτσα),
και δίπλα οι Παυλιτινιάνοι. Μετά
θαβόντουσαν οι Παυλακιάνοι όπως Κριτσιλής,
Σαλπάς, (υπάρχει μέχρι σήμερα ο μοναδικός
τάφος με τον σταυρό και την κυβούρα του
Παναγιώτη Σαλπά), Βουνισέας, αυτοί είχαν
δικαίωμα σε δύο μεριές, γιατί χτίσανε την
εκκλησία και τους αποζημίωσαν, και ο
Κατσαφαρέας. Κοντά με τους Παυλακιάνους και
οι Πετρακιάνοι, όπως Αβραμέας, Πουλημενέας,
Κυριακουλέας. Στα κεφάλια των Βουνισιάνων
σύνορο οι Αλευρέοι. Πάρα κάτω οι Μαντιάνοι.
Μετά οι Καραμουσαλιάνοι, οι Μαντραγουρέοι
και στο τέλος οι Λαβουρεντιάνοι με πρώτο
τον Στρατηγέα, μετά τον Ζουμπανέα και τέρμα
στον τοίχο οι Καλαποθαρέοι, που τους
έφερναν από την Κατσιάνικη και αυτούς. Η
κοκαλιάρα ήταν στον γκρεμό στα σπηλιακάκια,
ο ανατολικός τοίχος του νεκροταφείου. Ακόμη
και σήμερα εκτός από τα κόκαλα του
Παναγιώτη Σαλπά είναι άβγαλτοι όλοι όσοι το
πεθύμησαν, και πάνω τους πέσανε τα μπάζα,
αλλά μετά από την οργή των συγγενών τους τα
πήρε τα περισσότερα ο παπά-Νίκος.
Όπως κατεβαίνουμε
από την εκκλησία για το νεκροταφείο δεξιά
είναι το κτήμα του Δημητράκαρου Βουνισέα,
εκεί έχουν θαφτεί δύο από την οικογένειά
τους.
Ο παπά-Γιάννης
Καραμουσαλής, ήταν όπως μου
λέγανε, ένας σκληρός παπάς που έβαζε την μπιστόλα του πάνω στην Άγια Τράπεζα για
να λειτουργήσει. Ο Γιάννης Καραμουσαλής του Καλαπόθου, έβαλε μία πλάκα
με επιγραφή:
«ΟΣΤΑ ΙΕΡΕΩΣ ΟΙΤΥΛΟΥ
ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΡΑΜΟΥΣΑΛΗ ΑΠΕΒΙΩΣΕ 16-3-1927».
|
Σημειώσεις
1.
Εβλιά Τσελεμπή, «Οδοιπορικό στην Ελλάδα
1668-1671», Αθήνα 1994, εκδόσεις ΕΚΑΤΗ, σελ. 281,
αναφέρει μεταξύ άλλων για το Οίτυλο και τα
εξής:
«…Υπάρχει
ένα μοναστήρι με εκατόν πενήντα μοναχούς.
Χάρηκαν πολύ, όταν το έμαθαν πως δεν ήρθα
για να τους καταγράψω στα φορολογικά
κατάστιχα και μου φέρθηκαν με πολύ σεβασμό.
Είπαν πως ο Χριστός θεωρεί καλούς ανθρώπους
τους μουσουλμάνους κι ορκίστηκαν στη σαθρή
πίστη τους. Οι παπάδες αυτού του
μοναστηριού, που είναι ένα έργο τέχνης,
δέχονται κάθε χρόνο από κάθε σημείο της
Ευρώπης εκατομμύρια γρόσια. Καλοδέχονται
κάθε επισκέπτη, τον ταΐζουν, τον φροντίζουν
τον κοιμίζουν για τα γρόσια που κουβαλά.
Ακόμη και από την εκκλησία Καμαρέ των
Ιεροσολύμων έρχονται δώρα. Κάθε χρόνο από
τους συνεχόμενους πολέμους, που γίνονται
στη Μάνη, στέλνονται εδώ, ως προσφορές,
μουσουλμάνοι αιχμάλωτοι. Πρόκειται στ’
αλήθεια για ιδιαίτερα καταραμένους
απίστους. Δεν ανήκουν σε καμιά θρησκεία.
Όταν αιχμαλωτίσουν Ευρωπαίους, τους
πουλούν σε μας κι όταν πιάσουν δικούς μας
τους πουλούν στους Ευρωπαίους. Δεν ανήκουν
ούτε στο χριστιανικό, ούτε στο Εβραϊκό
μιλέτι. Είναι ένα είδος μάγοι. Οι άπιστοι
της Μάνης αιχμαλωτίζουν ο ένας τον άλλο, τ’
αγόρια και τα κορίτσια τους, ακόμη και τους
δικούς μας ραγιάδες και τους πουλούν στους
Ευρωπαίους και τους Ρωμιούς και έτσι ζουν.
Παντρεύουν τα κορίτσια τους με
μουσουλμάνους. Οι πιο πολλοί από τους
άπιστους του Οίτυλου ασχολούνται με την
θάλασσα…».
2.
Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού, «Ελλάδος
Περιήγησις», Γενικά Αρχεία του Κράτους,
Συλλογή Βλαχογιάννη, χειρόγραφο,
χειρόγραφο αρ. 51, τόμ. Α΄, Β΄, Λακωνικά, τόμ.
Β΄, φύλ. 447-581. Και Άννας Αβραμέα, «Ιστορικές
μαρτυρίες από το Οίτυλο της Μάνης»,
Λακωνικαί Σπουδαί, τόμ. Ζ΄ Αθήναι 1983, σελ. 8,.
3.
Α Πετρίδης, «Περί τίνων εν Μάνη επιγραφών»,
Πανδώρα, 1 Δεκ. 1868, τομ. 19, φύλ. 449, σελ. 334-338.
Γράφει για την εκκλησία της Παναγίας τα
εξής:
«Εν δε τω πρωτεύοντι σήμερον ναώ ‘‘η
Κοίμησις της Θεοτόκου’’ διασώζονται
εντετειχισμέναι αι εξής επιτάφιοι
επιγραφαί Ρωμαϊκών χρόνων: Α.
ΜΑΡΙΝΑ ΧΑΙΡΕ
Κάτωθεν
ταύτης ανάγλυφον μικρόν γυναίκα παριστάνον.
ΕΡΡΕΡΕΧΖΙΡΕΕΤΗΚ:
ΩCA ΔΕ.
Και
ταύτης κάτωθεν ανάγλυφον παριστών τίνα
νέον. Σημειωτέον ότι το τελευταίον ΔΕ είναι
εις το άκρον του λίθου, και ως έοικε, δια το
στενόν του χώρου ετέθη υποκάτω των άλλων
γραμμάτων κατά την άκραν του λίθου και την
σειράν μάλιστα των γραμμάτων και της
επιγραφής. Α.
ΜΑΡΙΝΑ ΧΑΙΡΕ
Και
ταύτης κάτωθεν ανάγλυφον γυναίκα
παριστάνον. Και αι τρείς αύται
εντετειχισμέναι εισίν έξωθεν εν μία πλευρά
του ναού, όπου και κατά σειράν φαίνονται
κείμεναι κατά το μέσον του τείχους. Ένδον
δε του ναού εις λίθον εκ μαρμάρου
ημίθραυστον, αλλαχόθεν δε μεταφερμένον, ως
οι των άλλων επιγραφών λίθοι, ων ανωτέρω
λόγος, απαντάται η εξής επιγραφή,
αρχαιοτέρα των ανωτέρω επιγραφών ως εκ της
παλαιογραφίας εστίν εικάσας.
ΕΠΙΚΤΟΥ
ΧΙΑΙΤΡΩΝ Α ..(..ΡΙΣΤΟΝ..)
ΕΤΩΝ ΚΕ
Η
επιτάφιος αύτη επιγραφή είναι Ιατρού τίνος
εν Οιτύλω υπάρξαντος, καίτοι νέου ΚΕ (21) ετών,
ανάγλυφον δε ανά χείρας κρατούν άνθος,
σημείον νεότητας, ίσως παριστά αυτόν τούτον,
και μάλιστα αν παραδεχθώμεν, ότι τ’ άνωθεν
της κεφαλής αυτού ευρισκόμενα εγγεγλυμένα
ιατρικά εργαλεία, ως και βίβλος εκ δεξιών,
αφορώσιν αυτόν, δεν μένει αμφιβολία ουδεμία
περί αυτού. Περίεργος ο ιματισμός αυτού.
Παρά τω ναώ ούτω υπάρχει και στήλη ορθία,
αρχαία, εντετειχισμένη, τεθραυσμένη τα άνω.
Περί ταύτης υπάρχει πρόληψις παρά τοις
πέριξ, ότι ο εκ πυρετού πάσχων άμα λάβη
σκόνην εξ αυτής εξεσμένην εις ύδωρ
καταπινόμενον, απαλλάτεται του νοσήματος.
Τούτου ένεκα λοιπόν οι πέριξ πάσχοντες
έρχονται επίτηδες κατά σελήνην φθίνουσαν
και ξύουσιν εκ της στήλης σκόνην, ην και εν
ύδατι καταπίνουσιν. Αύτη η πρόληψις και
δεισιδαιμονία συνδεομένη μετά τίνων άλλων
ερειπίων εν τω ναώ τούτω διασωζομένων δίδει
αφορμήν να παραδεχθώμεν ότι ενταύθα έκειτο
ο ναός ή το ιερόν του Σαράπιδος κατά
Παυσανίαν λέγοντα περί Οιτύλου τα εξής:
‘‘Θέας
δε άξια εν Οιτύλω Σαράπιδος εστιν ιερόν και
εν τη αγορά Καρνείου ξόανον Απόλλωνος’’. (Λακων.
Βιβλ. Ι 10 ΧΧV 6)».
4.
Inscriptiones Graecae, Vol.V, Fasc. I, 1913, Inscriptiones Laconiae Messeniae
Arcadiae, Oetylvs, σελ. 240-242.
1295.
Marmor a. 0,19, l 0,55, cr 0, 31 a sinistra fractum ab inferiore et superiore
parte laesum; nunc inaedificatum in sybsellium ante ecclesiam quae nominatur
ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ. Litterae a. 0,01 exenutis tertii vel
ineuntis secunti saeculi esse videntur. Ed. Forster Ann Br. sch x 1904, 168,5.
Exscipserunt Prott anno 1903, Kolbe 1905; quae ille plura viderat, lineis su
bductis significavi; quae omiserat, non adnotavi. Ect.
ΚΛΕΙΔΑΝ:::ΑΡΜΟΣΤΑΝΠΑΙΝΙΚΙΔΑ
ΟΑ rasura ΑΥΤΟΜΟΛΟΣΧΑΡΙΝΟΣΕΠΙΣ ΑΤ
ΕΝΟΔΑΜΟΣΒΑΔΗΙΑΣΕΥΒΩΛΟΣΕΥΔΑΜΟΣΠΕΙΙΚΡΑΤΙΔΑ
CΧΑΙΡΙΑΔΑΣΑΓΙΠΠΟΣΠΑΤΡΩΝΔΑΜΕΑΣΠΕΙΙΚΡΑΤΙΔΑΣ
\ΣΝΙιΟΣΤΡΑΤΟΣΜ…..rasura…ΤΙΜΙΩΝΦΙΛΙΟΣΤΡΙΤΩΝvac
ΟΣΧΡΗΙΜΙΔΑΣΛΑΜΙΩΝΠΛΤΙΩΝΠΕΡΚΛΗΣΦΙΛΟΜΗΛΙΔΑΣ
ΑΣΦΙΛΩΝΥΜΟΣΣΙΜΙΑΣΝΙΚΑΝΔΡΟΣΣΤΡΑΤΩΝΚΛΕΑΡΕΤΑΣ
ΔΛΣΚΡΑΤΗΙΠΠΟΣΣΩΙΞΙΩΝΚΛΕΙΠΠΟΣΝΙΚΟΔΑΜ
ΗΤΟΡΙΛΑ
ΗΣΦΙΛΟΔΑΜΟΣΝΙΚΙΩΝΞΕΝΙΠΠΟΣΝΙΚΟ
ΛΥΙΓΕΝΗΣΤΙΜΥΛΟΣΦΙΛΕΑΣ
[…ΗΡΑ]ΚΛΕΙΔΑΝ [ΤΟΝ]
ΑΡΜΟΣΤΑΝ ΠΑΙΝΙΚΙΔΑ [ε…]
…ΟΑ rasura ΩΝ
ΑΥΤΟΜΟΛΟΣ ΧΑΡΙΝΟΣ ΕΠΙΣ[ΤΡ]ΑΤ[ΟΣ]
[…Ξ]ΕΝΟΔΑΜΟΣ ΒΑΔΗΙΑΣ ΕΥΒΩΛΟΣ ΕΥΔΑΜΟΣ
ΠΕΙΙΚΡΑΤΙΔΑ[Σ]
…C ΧΑΙΡΙΑΔΑΣ
ΑΓΙΠΠΟΣ ΠΑΤΡΩΝ ΔΑΜΕΑΣ ΠΕΙΙΚΡΑΤΙΔΑΣ
…ΑΣ
ΝΙΚΟΣΤΡΑΤΟΣ Μ……..…… ΤΙΜΙΩΝ ΦΙΛΙΟΣ ΤΡΙΤΩΝ
…ΟΣ ΧΡΗΜΙΔΑΣ
ΔΑΜΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΠΕΡΚΛΗΣ ΦΙΛΟΜΗΛΙΔΑΣ
…ΑΣ ΦΙΛΩΝΥΜΟΣ
ΣΙΜΙΑΣ ΝΙΚΑΝΔΡΟΣ ΣΤΡΑΤΩΝ ΚΛΕΑΡΕΤΑΣ
…ΔΑΣ
ΚΡΑΤΗΙΠΠΟΣ ΣΩΙΞΙΩΝ ΚΛΕΙΠΠΟΣ ΝΙΚΟΔΑΜ[ΟΣ ΑΓ]ΗΤΟΡΙΔΑ[Σ]
….ΗΣ ΦΙΛΟΔΑΜΟΣ
ΝΙΚΙΩΝ ΞΕΝΙΠΠΟΣ, ΝΙΚΟ………………………….
……..ΛΥΙΓΕΝΗΣ
ΤΙΚΥΛΟΣ ΦΙΛΕΑΣ……………………………………….
Si recte
ΑΡΜΟΣΤΑΝ in vs1, intellexi, titulus positus, antequam T.Quinctius
Flamininus urbes Laconiae a Spartacorum dominatione liberavit Vs1 ΚΛΕΙΔΑΜ[ΟΣ]
Forster II 3 init N etO in ligatura; N ex Λ correctum esse vidit Hiller II 5
Nomen ΤΡΙΤΩΝ redit in titulis Messeniis.
1298.
Stela marmoris caerulei a. 0,35, l. 0,22, cr. 0,085, aetomate et acroteriis
ornata; in media tabula amphora sculpta est. Nunc Oetyli in domo sacerdotis
ecclesiae, que ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ appelatur, custoditur,
Ed. Forster Ann. Br. Sch. X 1904, 170,8 Exscripsit Prott.
ΦΙΛΟ ampho
ΚΡΑ ΦΙΛΟΚΡΑΤΙΔΑ ra ΤΙΔΑ ΧΑΙΡΕ
ΧΑΙΡΕ.
1299.
Marmor tubrum denticulo ornatum, a sinistra fractum, a dextra laesum, a. 0,195,
l. 0,405, cr. 0,29, iacet ante ecclesiam ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ
ΘΕΟΤΟΚΟΥ. Ed. Forster Ann. Br. Sch. X 1904, 170,9. Exscripserunt Prott
anno 1903, Kolbe 1905. ΟΥΚΕ
ΧΑΙΡ ΟΥ ΚΕ΄, ΧΑΙΡ[Ε]
Omissa esse
ΕΤΗ ΒΙΩΣΑΣ ante ΚΕ΄suspicatur Forster referens ad n. 772:
ΑΓΑΘΩΝ ΧΑΙΡΕ ΛΒ΄ More Romano scriptum est.
1300.
Stela cum anaglypho, ornata aetomate et acroteriis, l. 0,38; olim in ecclesia
ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ in vico Oetylo. Edd. Le
Bas-Foucart ex Landronii apographo Voy. II 277, Moy, fig. 97,3. Petrides
ΠΑΝΔΩΡΑ XVIII 1868, 337. Landronii exemplar expressi
aetoma
ΕΠΙΚΤΟΥ ΧΑΙΡΟΝΑ
ΕΠΙΚΤΟΥ ΧΑΙΡΩΝ Λ?…
ΕΤΩΝ iuvenis EΤΩΝ
ΚΕ stans ΚΕ΄
P. ΟΝΛ Le Bas Voy. Legit Foucart Expl. p. 138 novo Petridis apographo usus.
1302.
Stela marmoris caerulei, aetomate ornata, a. 0,44, l. 0.31, titulus cymatio
incisus est, infra quod anaglyphum puellae. Lapis nunc Oetyli inaedificatus a
dextra supra portam ecclesiae ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ. Edd. Le Baw Mon. Fig.
97,5 Voy. II276 (cf. Foucart Expl. II p. 138). Petrides ΠΑΝΔΩΡΑ XV III
1868, 336. Forster Ann. Br. Sch. X 1904, 171, 11A. Exscripsit Prott Contuli.
aetoma
ΔΑΜΑΡΙΝ vac.
ΧΑΙΡΕ ΔΑΜΑΡΙΝ ΧΑΙΡΕ
anaglyphum
puellae
1303.
Stela marmoris sepulcralis marmoris caerulei, aetomate ornata a. 0,44, l. o,31;
nunc inaedificata a sinistra supra portam ecclesiae landatae, infra titulum
anaglyphum feminae. Edd. Petrides ΠΑΝΔΩΡΑ XV III 1868, 336 (pleius ex Le
Bas Voy. II 276), Forster Ann. Br. Sch. X 1904, 171, 11 B. Exscripsit Prott,
contuli.
aetoma
ΑΓΑΡΙΝ ΧΑΙΡΕ
ΑΓΑΡΙΝ ΧΑΙΡΕ
ΒΙω anaglyphum CAC ΒΙΩΣΑΣ
ΕΤ feminae Η ΛΑ [Α] ΕΤΗ ΛΑ΄
Var. lect. Α. ΜΑΡΙΝΑΧΑΙΡΕ Petrides
A. M. Foucart; ΕΤΗ Ζ idem.
1307. Stela
sepulcralis marmoris caerulei aetomate ornata, cum anaglypho pueri, a. 0,46,.l.
0,30, nunc Oetyli muro meridionali ecclesiae ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ
ΘΕΟΤΟΚΟΥ a sinistra parte inserta. Ed. Le Baw Voy. II 278, quem in
commentario correxit Foucart nixus Petridis apographo. Exscripsit Prott contuli.
aetoma
ΑΓΑΘΗΜΕΡΕΧΑΙΡΕΕΤΗ
ΒΙωCAC
pueri anaglyphum ΛΕ
ΑΓΑΘΗΜΕΡΕ ΧΑΙΡΕ ΕΤΗ ΒΙΩΣΑΣ ΛΕ΄.
1309.
Anaglyphum iuvenis, Oetyli in ecclesia ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Ed. Petrides
ΠΑΝΔΩΡΑ XV III 1868, 336.
ΕΡΡΕΡΕΧΖΙΠΕΕΤΗΚ:
Χ[Α]ΙΡΕ ΕΤΗ Κ..
ΩCA [BI]ΩΣΑ[Σ]
ΔΕ ΔΕ΄.
Η
επιγραφή υπ’ αριθμ. 1309 του Ι.G. είναι αυτή
που την κατέγραψε ο Α. Πετρίδης. Εγώ είμαι
σίγουρος ότι είναι η ίδια με την υπ’ αριθμ.
1307 του Ι.G., και ο Πετρίδης την αντέγραψε
λάθος, όπως άλλωστε και στις άλλες τρεις που
αναφέρονται σωστά στο Ι. G. με υπ’ αριθμ. 1302,
1303, και 1300.
5.
Ν. Λάσκαρης, «Περί Μάνης και των κατοίκων
αυτής», Αθήναι 1886, σελ. 15-16, αναφέρει για την
εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο
Οίτυλο τα εξής:
|
[ Άγιος Γεώργιος ] [ Αγία Μαρίνα ] [ Άγιος Σώζων ] [ Αγία Τριάδα ] [ Άγιος Πετράκης ] [ Ντεκουλιάνικο ] [ Σταύρωση Ντεκούλου ] [ Παναγία ] [ Πασσαβάς ] [ Ραζελιάνικο ] [ Ταξιάρχης ] [ Σωτήρας ] [ Μονή Τσίγκου ] [ Ταξιάρχης & Παναγία ] |