Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (Μάνη 1765 – Αθήνα 1848)
Ο επιλεγόμενος και Πετρόμπεης. Υπήρξε η ισχυρότερη προσωπικότητα των Μαυρομιχαλαίων και ο τελευταίος ηγεμόνας της Μάνης. Γεννήθηκε στα 1765 και διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στην προετοιμασία και τη διεξαγωγή του αγώνα του Εικοσιένα, καθώς και στην μεταπελευθερωτική πολιτική ζωή της χώρας. Ήδη κατά την εφηβική του ηλικία διακρίθηκε για τις ικανότητές του και στην περίοδο του διωγμού των κλεφτών, στα πρώτα χρόνια του 19ου αι. έσωσε πολλούς και τους φυγάδευσε στο Ιόνιο. Από τα 1800 και μετά, όπου και σημειώνεται ο θάνατος του πατέρα του, κατάφερε να ειρηνεύσει την οικογένειά του, που σπαρασσόταν από οξύτατες εσωτερικές αντιθέσεις. Όταν οι Γάλλοι, μετά τη συνθήκη του Τίλσιτ (1807), κατέλαβαν τα Επτάνησα ο Μαυρομιχάλης, πιστεύοντας ότι είχαν δημιουργηθεί ευνοϊκές συνθήκες για την απελευθέρωση της Πελοποννήσου, επεδίωξε, σε συνεργασία με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, να προκαλέσει το ενδιαφέρον τους για την προετοιμασία και την οργάνωση απελευθερωτικού κινήματος.
Αλλά ο Ναπολέοντας, απασχολημένος τότε με την προετοιμασία της εκστρατείας του στην Αίγυπτο, στην οποία μάλιστα και τον προσκάλεσε να πάρει μέρος, ανέβαλε να αποφασίσει. Γι’ αυτό και έστειλε τον Μαυρομιχάλη κοντά στο στρατηγό του Δανσελότο στην Κέρκυρα, μέχρι να υπάρξουν ευνοϊκότερες περιστάσεις. Όμως, σύντομα τα Επτάνησα αλλάξανε χέρια. Οι Γάλλοι αναγκαστήκανε να τα εγκαταλείψουν και μαζί και ο ίδιος, που καταδιωγμένος πέρασε στο Δυρράχιο και από κει στην Κωνσταντινούπολη και τη Μάνη, που βρήκε να σπαράσσεται από εμφύλιες διαμάχες για την ηγεμονία, που υποκινούσαν οι Τούρκοι για να την ελέγχουν. Οι αντιθέσεις, που δημιουργήθηκαν στη Μάνη μεταξύ των ισχυρών οικογενειών της περιοχής κατά την τελευταία πριν από την Επανάσταση δεκαετία, πρόσφεραν στον Μαυρομιχάλη την ευκαιρία να ασχοληθεί ενεργότερα με τα δημόσια πράγματα και να επαναφέρει τη γαλήνη στον τόπο.
Οι διαμάχες στη Μάνη εξελίχθηκαν σε ταραχές, σαν υποκινητής των οποίων κατηγορήθηκε στην Πύλη ο Μαυρομιχάλης. Έτσι στα 1814, ο σουλτάνος, για την εξακρίβωση των κατηγοριών, έστειλε στη Μάνη, με μικρό στολίσκο, τον έμπιστό του ριαλάμπεη Σιουκιούρ - μπέη, που δεν ήταν άλλος από τον ξάδελφό του ή το πιθανότερο θείο του, γιο του καπετάν Ιωάννη Μαυρομιχάλη ή Σκυλόγιαννου, που με το χαλασμό των Σκυλογιανναίων είχε επιζήσει, κρατηθεί όμηρος και εξισλαμιστεί. Η αναγνώριση ήταν απρόσμενη και συνταρακτική, αλλά κρατήθηκε μυστική. Ο Σιουκιούρ μπέης, καθαίρεσε από την ηγεμονία τον Θεοδωρόμπεη Γρηγοράκη και διόρισε τον Πετρόμπεη τοποτηρητή του. Μετά δυο χρόνια, που ξαναγύρισε στη Μάνη, έφερε και τον επίσημο διορισμό του νέου ηγεμόνα της Μάνης και πήρε μαζί του στην Πόλη, ομήρους και εγγύηση της νομιμοφροσύνης του στο σουλτάνο, τους γιους του Αναστάση και Γεώργιο. Το αξίωμα του Μπέη, που είχε θεσμοθετηθεί μετά τον τερματισμό των Ορλωφικών και την αποκατάσταση της ειρηνικής ζωής στην Πελοπόννησο, ενίσχυσε τη δύναμη του Μαυρομιχάλη, που τη χρησιμοποίησε για την παγίωση της ασφάλειας στη Μάνη. Η επιρροή του, όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και στους Τούρκους, υπήρξε ισχυρή και μέχρι το 1821 ο Μαυρομιχάλης είχε δώσει δείγματα των ηγετικών του προσόντων.
Στις 2 Αυγούστου 1818, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, που ήταν τότε 53 χρονών, μυήθηκε στη φιλική Εταιρεία, από τον Ηλία Χρυσοσπάθη στις Κιτριές, αλλά σύμφωνα με τον κατάλογο των Φιλικών που συνέταξε ο Παναγιώτης Σέκερης, από τον Κυριάκο Καμαρινό. Ο Σέκερης μας παρέχει επίσης την πληροφορία ότι ο Πετρόμπεης εκτός της αρχικής οικονομικής εισφοράς του «υπόσχεται έτι 5000 γρόσια και είκοσι χιλιάδας οπλοφόρους πρόθυμους πλην πτωχούς». Αμέσως μετά στάλθηκε στη Μάνη, από την ανώτατη της φιλικής Αρχή, ο Χριστόφορος Περραιβός, ο οποίος και κατάφερε να συμφιλιώσει τις διαμαχόμενες και ανταγωνιζόμενες μεγάλες οικογένειες της περιοχής, τους Μαυρομιχαλαίους, τους Γρηγοράκηδες και τους Τρουπάκηδες και να τις ενώσει γύρω από τον κοινό σκοπό.
Τον ίδιο χρόνο, θυμούμενος τη μικρή βοήθεια των Ρώσων στα Ορλωφικά και τις σφαγές που ακολούθησαν και για να επιβεβαιώσει τις αμφιβολίες του για τις πραγματικές προθέσεις συνεπικουρίας της Ρωσίας στο επικείμενο επαναστατικό κίνημα των Ελλήνων, έστειλε ο Πετρόμπεης στην Πετρούπολη τον Κυριάκο Καμαρηνό να ζητήσει τη γνώμη και συμβουλή του Καποδίστρια. Στις 2 Φεβρουαρίου του 1819, έστειλε γραπτό μήνυμα στους φιλικούς στην Πόλη, όπου παρουσίαζε την επικρατούσα στη Μάνη κατάσταση και ζητούσε την εξασφάλιση των μέσων για την προετοιμασία του επαναστατικού αγώνα. Όπως είναι γνωστό, η απάντηση του Καποδίστρια, που απέτρεπε τους Μανιάτες από κάθε επαναστατική ενέργεια, δεν έφτασε ποτέ στα χέρια του Μαυρομιχάλη, γιατί οι φιλικοί σκότωσαν τον Καμαρηνό στο δρόμο της επιστροφής, για να μη δημιουργηθούν ταλαντεύσεις και ματαιωθεί η απόφαση για την κήρυξη του επαναστατικού κινήματος. Αυτή έγινε γνωστή μονάχα, πολλά χρόνια αργότερα, από τη δημοσίευση του αντίγραφου από τα Ρωσικά αρχεία, ενώ η απάντηση των φιλικών με την υπογραφή του πατριάρχη Γρηγόριου Ε’ και στη συνέχεια του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ενθάρρυνε τον Πετρόμπεη και τους Μανιάτες να συνταχθούν με την άποψη της «αμέσου ενεργείας» και να προετοιμαστούν για τον αγώνα.
Στις 17 Μαρτίου 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης κήρυξε την επανάσταση στη Αρεόπολη και στις 23 Μαρτίου, επικεφαλής σώματος δυο χιλιάδων Μανιατών, μπήκε και κατέλαβε την Καλαμάτα, ενώ ο βοεβόδας Σουλεϊμάν Αρναούτογλου και η τουρκική φρουρά παραδόθηκαν άνευ όρων.
Στις 25 Μαρτίου συγκροτήθηκε η «Μεσσηνιακή Γερουσία» ή «Μεσσηνιακή Σύγκλητος», η πρώτη διοικητική οργάνωση του επαναστατημένου Ελληνισμού, η οποία και έστειλε την Ιστορική προκήρυξη στις αυλές της Ευρώπης. Η Γερουσία αυτή, στην οποία συμμετείχαν εκτός από τον πρόεδρο Μαυρομιχάλη, δώδεκα ακόμη γνωστοί αγωνιστές, απηύθυνε προκήρυξη προς τις ευρωπαϊκές αυλές, στην οποία, αφού εξέθετε τους λόγους που οδήγησαν στην Επανάσταση, κατέληγε με τη φράση: «Η Ελλάς, εκ της οποίας και υμείς εφωτίσθητε, απαιτεί όσον τάχος την φιλάνθρωπον συνδρομήν και δια χρημάτων και δια όπλων και δια συμβουλής, της οποίας εσμέν ευέλπιδες ότι θέλομε ν’ αξιωθή και ημείς θέλομεν σας ομολογεί άκραν υποχρέωσιν και εν καιρώ θέλομεν δείξει και εμπράκτως την υπέρ της συνδρομής σας ευγνωμοσύνην μας». Προκήρυξη επίσης απηύθυνε ο Μαυρομιχάλης ως πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας και προς τους Αμερικανούς, η οποία με τη φροντίδα του Αδαμαντίου Κοραή, μεταφρασμένη στην αγγλική γλώσσα, στάλθηκε στο φιλέλληνα καθηγητή του Χάρβαρντ Έντουαρντ Έβερεττ και δημοσιεύτηκε στις αμερικανικές εφημερίδες.
Δυο μήνες αργότερα, το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου, συνήλθαν στη μονή Καλτετζών, στα σύνορα Λακωνίας και Αρκαδίας, ηγετικές προσωπικότητες της Πελοποννήσου, που ίδρυσαν την «Πελοποννησιακή Γερουσία». Στη συνέλευση αυτή πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μαυρομιχάλης. Στην Α’ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο (Δεκ. 1821) ο Μαυρομιχάλης εκλέχτηκε αντιπρόεδρος του Βουλευτικού και ως το τέλος του Αγώνα κατέλαβε σημαντικά αξιώματα στην πολιτική διοίκηση. Συγκεκριμένα, υπήρξε πρόεδρος της Β’ Εθνικής Συνέλευσης (1823), πρόεδρος του Βουλευτικού (1823), πρόεδρος του Εκτελεστικού (1823), μέλος της Διοικητικής Επιτροπής της Ελλάδος (1826) κ.ά.
Η στρατιωτική δράση του Πετρόμπεη υπήρξε επίσης αξιόλογη. Πήρε μέρος στη πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου έστησε το στρατόπεδό του στη μεσημβρινή πλευρά του κάστρου, «εις απόστασιν βολής τυφεκίου», στις επιχειρήσεις για την απόκρουση του Δράμαλη το καλοκαίρι του 1822, όπου και βρίσκουμε τον Πετρόμπεη να κρατάει τους Μύλους και τέλος, η άλωση του κάστρου του Άργους. Το Νοέμβριο του 1822 στη διάρκεια της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου, ο Πετρόμπεης, μαζί με τον Α. Ζαΐμη, τον Κ. Δελιγιάννη και τον Α. Λόντο, αποβιβάστηκε με 500 ένοπλους Μανιάτες στο Δραγαμέστο, για να αποκόψει το δρόμο επικοινωνίας του εχθρού, κατέλαβε την Κατοχή και διέλυσε τα τουρκικά σώματα που στρατοπέδευαν στις όχθες του Αχελώου. Μετά τη λύση της πολιορκίας ξαναγύρισε στο Μοριά και πήρε μέρος στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους, που τον εξέλεξε μέλος του Νομοτελεστικού. Ακολούθησαν οι εμφύλιοι πόλεμοι στο Μοριά, όπου ο Πετρόμπεης δεν έλαβε μέρος και προσπάθησε να συμφιλιώσει τους αντιμαχόμενους.
Κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ο Πετρόμπεης, μολονότι ψυχικά τραυματισμένος από το θάνατο στις πολεμικές επιχειρήσεις των γιων του, Ηλία Μαυρομιχάλη στα Στύρα της Εύβοιας και Ιωάννη στο Νεόκαστρο, καθώς και του αδελφού του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη στη Σπλάντζα της Ηπείρου, οργάνωσε την άμυνα της Μάνης και απέτρεψε την κατάληψή της από τους Τουρκοαιγυπτίους.
Στην Γ’ Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα (1827), ο Μαυρομιχάλης αποδέχτηκε την εκλογή του Καποδίστρια ως κυβερνήτη της Ελλάδος και μετά την άφιξή του διορίστηκε μέλος της Προεδρίας του «Πανελληνίου» και της Γερουσίας (1828). Η συμμετοχή του Πετρόμπεη στα δύο αυτά σώματα που ίδρυσε ο Καποδίστριας και γενικότερα οι φιλικές σχέσεις των Μαυρομιχαλαίων μαζί του δεν κράτησαν πολύ, εξαιτίας της επίμονης προσπάθειας του Καποδίστρια, με όργανο το νομάρχη Γενοβέλη, να εκμηδενίσει την επιρροή των Μαυρομιχαλαίων στη Μάνη. Για το λόγο αυτό, στα 1830, ο αδελφός του Πετρόμπεη, Τζανής Μαυρομιχάλης, κίνησε στην Τσίμοβα λαϊκή στάση και ξεσήκωσε τους Μανιάτες εναντίον του νομάρχη της περιοχής. Ο Πετρόμπεης υποχρεώθηκε να παραμένει στο Ναύπλιο, ουσιαστικά κρατούμενος, ενώ ο Καποδίστριας κάλεσε τον Τζανή στο Ναύπλιο, για να συνεννοηθούν. Όταν όμως εκείνος έφτασε εκεί, πιάστηκε και φυλακίστηκε στο Παλαμήδι του Ναυπλίου. Λίγο αργότερα, κλείστηκε και ο ίδιος στη φυλακή, όπου έμεινε υπόδικος εννιά μήνες με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.
Η σύλληψή του, ξεσήκωσε νέα αναταραχή σε ολόκληρη τη Μάνη. Ο Πετρόμπεης ζήτησε γι’ αυτό την άδεια να εγκαταλείψει το Ναύπλιο και να φύγει στη Μάνη, για να κατευνάσει τα πνεύματα. Αλλά η άδεια δεν του δόθηκε.
Η σύλληψή του και προπαντός η προσβλητική στάση του κυβερνήτη απέναντι του, στη προγραμματισμένη συνάντησή τους, που είχε οριστεί με τη μεσολάβηση του Ρώσου ναυάρχου Ρίκορντ, δεν πραγματοποιήθηκε. Η συνάντηση αναβλήθηκε στην είσοδο του σπιτιού του Καποδίστρια, όπου σιδεροδέσμιος ο Πετρόμπεης επέστρεψε στη φυλακή, λιδωρούμενος από το πλήθος. Τα γεγονότα αυτά όξυναν στο έπακρο τις σχέσεις Καποδίστρια - Μαυρομιχαλαίων και οδήγησαν στο φόνο του πρώτου από τον αδελφό του Κωνσταντίνο και τον γιο του Γεώργιο στις 27 Σεπτ. 1831.
Έξι μήνες μετά το φόνο του κυβερνήτη, πράξη που φέρεται να κατέκρινε ο Πετρόμπεης, με τη μεσολάβηση του Ειρηναίου Θειρσίου (Τηρς), ο Αυγουστίνος Καποδίστριας διέταξε την αποφυλάκιση του Πετρόμπεη στις 13 Μαρτίου του 1832. Στη συνέχεια προσπάθησε να μεσολαβήσει μεταξύ των κυβερνητικών και των αντικαποδιστριακών για την αποτροπή ένοπλης σύγκρουσης.
Μετά την άφιξη του Όθωνα, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης με τον Γεώργιο Κουντουριώτη και τον Ανδρέα Ζαΐμη διορίστηκαν αντιπρόεδροι του Συμβουλίου Επικρατείας και μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Πετρόμπεης έλαβε το αξίωμα του Γερουσιαστή.
Πέθανε στην Αθήνα στις 17 Ιανουαρίου 1848 και στην κηδεία του εκφώνησαν λόγους ο ποιητής Παναγιώτης Σούτσος και ο ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης και πολιτικός Σπυρίδων Τρικούπης. Παρά την τραγική κατάληξη της ρήξης του με τον Καποδίστρια που προκάλεσε έντονες επικρίσεις, ο Μαυρομιχάλης θεωρήθηκε από τους μεταγενέστερους ιστορικούς ως ένας από τους αγνότερους και ηρωικότερους πρωταγωνιστές του Αγώνα της ελληνικής ελευθερίας.
Ο Πετρόμπεης είχε πέντε παιδιά: τον Ηλία, τον Αναστάση, τον Γεώργιο, τον Ιωάννη και το Δημήτρη. Από τα αδέλφια του γνωστότεροι οι: Αντώνης, Κυριακούλης και Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης.
Βιβλιογραφία: Συστηματική μελέτη για τη ζωή και τη δράση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη δεν υπάρχει. Βιογραφικά στοιχεία έχουν δημοσιευτεί παλαιότερα από τον Αναστ. Γούδα, Βίοι Παράλληλοι τ.6 (Αθήνα 1874) και από τον Κ. Ζησίου Οι Μαυρομιχάλαι (Αθήνα 1903), που επανεκδόθηκε το 2001.
Από νεότερες μελέτες. που αναφέρονται σε σταθμούς της δραστηριότητος του, σημειώνουμε:
- Κ. Κοτσώνης. «Ο Πετρόμπεης εις το Μεσολόγγι (Νοέμβριος 1822 - Φεβρουάριος 1823)», περ. Λακωνικαί Σπουδαί Τ4 (1979).
- Β. Κρεμμυδάς «Η δολοφονία του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια» περ. ο Ερανιστής, τ14 (1977), όπου και γενικότερη Βιβλιογραφία.
- Ανάργυρου Κουτσιλιέρη, «Μαυρομιχαλαίοι και Καποδίστριας (η αιτία του Φόνου)», Φιλιππότης 1982.
