Η ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΡΡΩΣΤΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΗΜΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΔΥΡΟΥ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

του Κωνσταντίνου Μερδενισιάνου, Ιατρού - Σπηλαιολόγου,
Προέδρου της Εταιρίας Πνευματικής και Επιστημονικής Αναπτύξεως (Ε.Π.Ε.ΑΝ.)

Το σπήλαιο "Βλυχάδα" του Δυρού στη Μάνη, όπως είναι γνωστό, έχει χαρακτηριστεί σαν μεγάλης αξίας τουριστικό, με παγκόσμιο ενδιαφέρον, ενώ κατά τη γνώμη πολλών διαπρεπών σπηλαιολόγων πρέπει να θεωρείται από τα πρώτα καλλίτερα λιμναία σπήλαια του κόσμου. Οι κατάλευκοι σαν αλάβαστρο σταλακτίτες του, τα ροζ και κόκκινα κροσσωτά παραπετάσματα, οι ανθόμορφοι, χνουδωτοί και βελονωτοί λιθωματικοί στολισμοί του, είναι μερικά μόνο από τα χιλιάδες στολίδια που απλόχερα του χάρισε η φύση.

Όμως λίγα χρόνια μετά τη συστηματική τουριστική αξιοποίηση του σπηλαίου άρχισε να εμφανίζεται πάνω στο σπάνιο για την καθαρότητα σταλακτιτικό στολισμό του, που φωτιζόταν απ' τους προβολείς, μια αντιαισθητική επίστρωση από κάποιο πράσινο πολτώδες υλικό. Το υλικό αυτό ήταν ένα είδος μικροχλωρίδας που χρόνο με το χρόνο πολλαπλασιαζόταν παίρνοντας διαστάσεις τόσο σε έκταση όσο και σε πάχος.

Στη συνέχεια, η νέα τουριστική διευθέτηση που ακολούθησε με τη χάραξη νέας διαδρομής επισκέψεως και εξόδου από άλλο κλάδο του σπηλαίου, επιτάχυνε ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Σήμερα, οι κατάλευκες κολόνες, οι σπάνιοι δισκοειδείς σχηματισμοί και οι κρυστάλλινοι σταλακτίτες έχουν ήδη αρχίσει να αλλάζουν φυσιογνωμία. Το τοπίο από χρόνο σε χρόνο αλλοιώνεται ανεπανόρθωτα και αν δεν επέμβουμε άμεσα και δυναμικά, η πράσινη αρρώστια θα κατακλύσει το σπήλαιο και το μοναδικό μεγαλείο του θ' ανήκει πια στο παρελθόν.

Το παράδειγμα του γνωστού σπηλαίου Περάματος των Ιωαννίνων είναι πρόσφατο και ας μας βάλει σε σκέψεις. Μέσα σε μερικά χρόνια ασύδοτης εκμετάλλευσης του σπηλαίου μ' αντάλλαγμα κάποια οικονομικά οφέλη, κατέστρεψαν ανεπανόρθωτα μια φυσική δημιουργία δεκάδων χιλιάδων χρόνων. Η σημερινή γενιά ας αναλογιστεί τους κινδύνους κι ας πάψει να απομυζά τους φυσικούς πόρους ανελέητα και μόνο γι' αυτή. Είμαστε υποχρεωμένοι να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές ακέραια τα μνημεία της φυσικής μας κληρονομιάς και όχι ερείπια για χάρη της ανεξέλεγκτης τουριστικής εκμετάλλευσης.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
1) Η πράσινη απόχρωση που δημιουργείται στο λιθωματικό διάκοσμο του σπηλαίου Βλυχάδα του Διρού κοντά στα φωτιστικά σώματα, είναι φυτικής προέλευσης (μικροχλωρίδα) που ανήκει στις λειχήνες. Συγκεκριμένα, η εργαστηριακή μελέτη του δείγματος που έγινε από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο έδειξε ότι είναι μύκητες και φύκη.

2) Η εμφάνιση αυτής της μικροχλωρίδας γίνεται ύστερα από πολύχρονη αλλαγή των μικροκλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στο σπήλαιο και στην επιφάνεια των φωτιζόμενων σταλακτιτικών σχηματισμών. Συγκεκριμένα, οι κυριότεροι παράγοντες είναι: ο φωτισμός, η αύξηση της θερμοκρασίας, η δημιουργία ρευμάτων αέρα από τεχνητές εισόδους - εξόδους, η μεταφορά μικροοργανισμών (κυρίως μυκήτων) από τους επισκέπτες του σπηλαίου, και η υψηλή υγρασία των επιφανειών του λιθωματικού διακόσμου που καλλιεργούνται οι λειχήνες.

3) Από παρατηρήσεις που κάναμε σε διάφορα τμήματα του σπηλαίου που έχουν προσβληθεί από την «πράσινη αρρώστια», (Malattia Verde) διαπιστώσαμε πως το υλικό των λειχηνών στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι ακόμη ενσωματωμένο στο ανθρακικό ασβέστιο των σταλακτιτικών μορφών και άρα υπάρχει η δυνατότητα της απομάκρυνσής του. Αυτό φαίνεται συμβαίνει επειδή η δημιουργία των λειχηνών αυτών είναι σχετικά πρόσφατη, σε σχέση με μερικά άλλα τμήματα του σπηλαίου που η μικροχλωρίδα είναι ενσωματωμένη με το σταλακτιτικό υλικό.

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΜΕΤΡΑ
1) Γνωρίζουμε πως ο φωτισμός αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα καταστροφής των σπηλαίων απ' τη μικροχλωρίδα. Μ' αυτό το σκεπτικό, η «Βλυχάδα», θα πρέπει να ληφθεί πρόνοια ώστε να φωτίζεται όσο το δυνατόν λιγότερο. Δηλαδή, στα χρονικά διαστήματα εκείνα που θα υπάρχουν επισκέπτες και μόνο στα τμήματα του σπηλαίου που θα διακινούνται. Δηλαδή, το σπήλαιο θα χωριστεί σε τομείς, με ειδικούς διακόπτες στην αρχή κάθε τομέα. Ο ξεναγός προχωρώντας στο σπήλαιο μαζί με τους επισκέπτες, θα ανοίγει το διακόπτη στον κάθε τομέα, ενώ ταυτόχρονα με το άνοιγμα του επόμενου θα σβήνει ο προηγούμενος φωτισμός. Με αυτό τον τρόπο εκτός της ελαχιστοποίησης της ημερήσιας διάρκειας φωτισμού του σπηλαίου που είναι ο κυριότερος παράγοντας της καταστροφής του από μικροχλωρίδα, έχουμε και το πλεονέκτημα να μη διακινούνται ανεξέλεγκτα επισκέπτες στο εσωτερικό του. (Φυσικά αυτό ισχύει μόνο για το «ξηρό·» τμήμα).

Ειδικότερα, στο λιμναίο τμήμα αντί μηχανικών διακοπτών υπάρχει η δυνατότητα εγκατάστασης ηλεκτρονικών, διεγειρόμενων με φωτεινή ή υπέρυθρη δέσμη, που στη συνέχεια θα βάζει σε λειτουργία το μηχανισμό ηλεκτροφωτισμού με την απλή διάβαση της βάρκας. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι δεν συνιστάται η εγκατάσταση ηλεκτρονικών συστημάτων με υπερήχους γιατί θα δημιουργήσουν σίγουρα, προβλήματα στις νυχτερίδες και πιθανόν σε πολλά άλλα πτερωτά έντομα.

Τα πιο πάνω συστήματα που περιγράφησαν, είναι ουσιαστικά πολύ απλά για τη σημερινή τεχνολογία. Ας σημειωθεί πως τα περισσότερα σπήλαια του κόσμου που διαθέτουν σοβαρές προδιαγραφές τουριστικής αξιοποίησης, έχουν υιοθετήσει τέτοια συστήματα τμηματικών φωτισμών, (π.χ. το περίφημο σπήλαιο Postojna της Γιουγκοσλαβίας).

2) Η τοποθέτηση διπλών θυρών, αν γίνει ύστερα από ειδική μελέτη, έχει οπωσδήποτε ευεργετικά αποτελέσματα. Μ' αυτό τον τρόπο η ατμόσφαιρα του σπηλαίου απομονώνεται, ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες πρόσθετων ρευμάτων αέρα και συνεπώς της αλλαγής του μικροκλίματός του, που οπωσδήποτε συμβάλλει, σαν ευνοϊκός παράγοντας, στη δημιουργία της μικροχλωρίδας.

3) Η εγκατάσταση φωτιστικών σωμάτων με φίλτρα απορροφήσεως ορισμένων ακτινοβολιών, (π.χ. υπεριωδών), ή κίτρινων φωτισμών ή «ψυχρών», δεν φαίνεται να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα.

Θα πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως ο «ψυχρός» φωτισμός που επιτυγχάνεται με ειδικές λάμπες αερίου, χωρίς μεγάλη θέρμανση του γυαλιού, πρέπει να έχει σημασία κυρίως στη μικρότερη αλλοίωση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας του σπηλαίου. Ας σημειωθεί εδώ. πως στα τουριστικούς αξιοποιημένα σπήλαια λειτουργούν εκατοντάδες προβολείς, με συνέπεια καθ' ένας απ' αυτούς να εκπέμπει αρκετή θερμότητα που απορροφάται απ' την ατμόσφαιρά τους.

Γίνεται κατανοητό λοιπόν πως ο φωτισμός αποτελεί το πρώτο και αξεπέραστο εμπόδιο στη χωρίς καταστροφή αξιοποίηση των σπηλαίων. Και τούτο συμβαίνει επειδή ο φωτισμός με τις ακτινοβολίες του στο ορατό φάσμα συμβάλλει στη φωτοσύνθεση της μικροχλωρίδας, ενώ με τις θερμικές ακτινοβολίες του αλλοιώνει το μικροκλίμα, που με τη σειρά του δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες της καλλιέργειάς της.

Πάντως στον τομέα αυτό ελάχιστα είναι γνωστά από τη διεθνή βιβλιογραφία, έτσι ώστε να κινούμαστε προς το παρόν μόνο στα επίπεδα των πειραματισμών και κυρίως με γνώμονα την πεποίθηση, πως κάθε παράγοντας που θα αλλοίωνε το ευαίσθητο μικροκλίμα του σπηλαίου, θα πρέπει να αποφεύγεται. (π.χ. τεχνητές είσοδοι, πολλά και «θερμά» φώτα κ.λπ.).

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1) Ο καθαρισμός του λιθωματικού διακόσμου από τις λειχήνες μπορεί να επιχειρηθεί με πλύση νερού υπό πίεση. Υπάρχουν στο εμπόριο φορητές συσκευές που αντλούν νερό και κατόπιν το εκτοξεύουν με μεγάλη δύναμη. Η αγορά μιας τέτοιας συσκευής θα ήταν χρήσιμη και στο μέλλον για καθαρισμό του σπηλαίου στα επίπεδα της συντήρησης (κάθε 1-2 χρόνια). Φυσικά υπάρχουν και τμήματα στη «Βλυχάδα» που ο πιο πάνω τρόπος καθαρισμού δεν μπορεί να αποδώσει. Αυτό συμβαίνει, επειδή ο σχηματισμός της μικροχλωρίδας είναι παλαιότερος και άρα έχει ενσωματωθεί στο σταλακτιτικό υλικό κατά την κρυστάλλωση του ανθρακικού ασβεστίου.

2) Η ουσιαστική θεραπεία του σπηλαίου από την πράσινη αρρώστια πρέπει να επιχειρηθεί με τη χρήση φυτοφαρμάκων υπό μορφή ψεκασμού στις προσβλημένες επιφάνειες. Συγκεκριμένα, υπάλληλοι του σπηλαίου εφοδιασμένοι με κοινό γεωργικό ψεκαστήρα και προστατευμένοι με αντιτοξικές προσωπίδες θα ψεκάζουν κάθε χρόνο και ύστερα από την προαναφερόμενη πλύση με νερό υπό πίεση, όλες ανεξαιρέτως τις επιφάνειες που φωτίζονται. Είτε δηλαδή έχουν παρουσιάσει μικροχλωρίδα είτε όχι.

Είναι ευνόητο πως μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, ίσως μερικών ωρών, ή το πολύ ημερών, το σπήλαιο θα είναι και πάλι επισκέψιμο χωρίς κανένα κίνδυνο εισπνοής των τοξικών φυτοφαρμάκων. Το πιο κατάλληλο φυτοφάρμακο για τη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται πως είναι ο Αμμωνιακός χαλκός. Συνιστάται δε, σε διάλυση πυκνότερη απ' ότι αναφέρεται στις οδηγίες χρήσεως για τη γεωργία.

Σημειώνεται, πως η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται ήδη από χρόνια για την προστασία απ' την «πράσινη αρρώστια" του σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Συμπερασματικά, θα πρέπει να επισημανθεί πως κάθε σπήλαιο που αξιοποιείται, προχωρεί μοιραία προς την καταστροφή. Είναι τόσο λεπτοί οι φυσικοί νόμοι που διέπουν την ισορροπία του περιβάλλοντός του, ώστε και η παραμικρή εξωτερική παρέμβαση αργά αλλά σταθερά, να το αλλοιώνει.

Γίνεται αντιληπτό, επομένως, ότι με όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, περιγράφονται μέθοδοι με σκοπό να επιβραδυνθεί μόνο. η καταστροφή του σπηλαίου και όχι να αποτραπεί. Όμως, με αυτή την επιβράδυνση, κατορθώνεται η αναβολή της αλλοίωσης του διακόσμου, έστω και προσωρινά και πάντοτε με την ελπίδα πως στα επόμενα χρόνια η επιστήμη θα έχει προχωρήσει σε ριζικότερες λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος.