ΜΕΣΣΗΝΙΑ Τα «θαύματα» ξετυλίγονται το ένα μετά το άλλο

Στα φαράγγια της Μεσσηνιακής Μάνης Κοσκάρακα, Ρίντομο, Βυρός. Το φως του ήλιου πέφτει επάνω στις λευκές κροκάλες και εκείνες το αντανακλούν με τόση μανία και δύναμη, που στραβώνεσαι. Βάζεις τα γυαλιά ηλίου, αλλά και πάλι δεν μπορούν να σε ανακουφίσουν. Κλείνεις τα μάτια, αλλά το λαμπερό φως περνάει, σε κάνει να βλέπεις αστράκια και ένα λαμπερό πορτοκαλί χρώμα απλώνεται στο φαινομενικό σκοτάδι τής μη όρασης.

Είναι περίεργο ετούτο το φως και πρέπει να κάτσεις να σκεφτείς, για να το καταλάβεις. Πρέπει να ανοίξεις άλλα «μάτια» που να μη στραβώνονται και να δεις ότι δεν ένα απλό φυσικό φαινόμενο, αλλά μεταφράζει την καλοκαιρινή αίσθηση που προσφέρει ετούτος ο τόπος. Και δεν μιλάμε για ένα οποιοδήποτε κομμάτι της Ελλάδας, αλλά για τη Μεσσηνιακή Μάνη και μερικά από τα άγνωστα, στους περισσότερους, φαράγγια της.

Μη σας φαίνεται παράξενο, που αναφερόμαστε καλοκαιριάτικα σε φαράγγια. Ίσως είναι η μοναδική εποχή του χρόνου που το κοπιαστικό περπάτημα μπορεί να έχει μία τόσο ευτυχή κατάληξη, όπως εκείνη της όμορφης παραλίας που σε περιμένει για μπάνιο. Από την άλλη, ο συνδυασμός της φυσικής ομορφιάς και της αγριάδας εκεί μέσα σε συναρπάζει.

Το περπάτημα, βέβαια, εμείς το κάνουμε για να «ξεσκουριάσουμε» λίγο, για να μάθουμε περισσότερα και να ευχαριστηθούμε. Κάποιες άλλες εποχές, όμως, το περπάτημα σ' αυτά τα φαράγγια και τα πέτρινα καλντερίμια, που ακόμα αντιστέκονται στον χρόνο, ήταν ο επίσημος τρόπος μετακίνησης από το ένα σημείο στο άλλο. Ένωναν τα χωριά μεταξύ τους και έσφυζαν από ζωή. Σήμερα, φυσικά, θα περίμενε κανείς ότι ελάχιστοι είναι εκείνοι που τα περπατάνε. Κάνετε λάθος!

Περπατώντας είτε στο φαράγγι του Ριντόμου είτε σ' εκείνο του Βυρού, έχετε πολλές πιθανότητες να συναντήσετε κόσμο... μόνο που δεν θα μιλάνε ελληνικά. Οι τουρίστες, οι ξένοι, τα έχουν ανακαλύψει και τα «ξεκοκαλίζουν». Οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί που κυκλοφορούν στην Ευρώπη μιλούν με θαυμασμό γι' αυτά τα φαράγγια και οι συνήθεις στην περιοχή «γερμανόφωνοι» δεν χάνουν την ευκαιρία.

Εμείς, όμως, οι «Ελληνάρες» απλώνουμε την αρίδα μας με σορτσάκια και σαγιονάρες και λέμε πως αγαπάμε την πατρίδα μας χωρίς να την γνωρίζουμε. Και σαν να μην έφτανε αυτό, αφήνουμε και τα παιδιά μας στην άγνοια με την «πατριδογνωσία» των πληθυσμών και εκτάσεων. Γιατί ποιος πιτσιρικάς μπορεί να αγαπήσει πραγματικά τη Μεσσηνιακή Μάνη, αν δεν περπατήσει, όπως οι παππούδες, πάνω στα χαραγμένα με τόση σοφία μονοπάτια της!

Δεν θέλω να κάνω τον δάσκαλο ούτε τον «καλό Έλληνα». Μεταφέροντας όμως απλά την προσωπική μου εμπειρία στο χαρτί, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι γνωρίζοντας την «παραλιακή» και τουριστική Μεσσηνιακή Μάνη δεν είχα καταλάβει ούτε τα μισά! Περπατώντας, όμως, στα φαράγγια της άλλοτε τυφλωμένος και ζαλισμένος από τις λευκές κροκάλες και άλλοτε κολλημένος με την πλάτη στα τοιχώματα της στεναδούρας, ανακάλυψα την αλήθεια... και ήταν μαγευτική!

Αν η πρώτη σας αναγνωριστική επαφή με τα φαράγγια θέλετε να είναι σύντομη και εύκολη, δεν έχετε παρά να ακολουθήσετε τον δρόμο για το χωριό Κάμπος (ή την Καρδαμύλη), ανηφορίζοντας αριστερά επάνω στη διχάλα της Βέργας (έξω από την Καλαμάτα). Ύστερα από 9 χλμ. στον αυτοκινητόδρομο θα πέσετε επάνω στα έργα της νέας γέφυρας στη θέση Κοσκάρακα (ή Κοσκάργα όπως την λένε οι τοπικοί). Εδώ θα πρέπει να σταματήσετε και να κατέβετε στο φαράγγι.

Στο τελευταίο δηλαδή κομμάτι του φαραγγιού του Ριντόμου. Πολλοί το κομμάτι αυτό μέχρι τη θάλασσα το ονομάζουν φαράγγι της Κοσκάρακας και ύστερα από 5 χιλιόμετρα θεαματικότατης διαδρομής, καταλήγει σε πανέμορφη αμμουδιά. Για τον Παυσανία ετούτο το πετρολάγκαδο ήταν το φυσικό όριο ανάμεσα στη Λακωνία και τη Μεσσηνία. Εάν προχωρήσεις 1,5 χιλιόμετρο ανάντι από τη γέφυρα (ανάντι= κίνηση αντίθετα με τη ροή του ρέματος), θα συναντήσεις την όμορφη τοξωτή πετρογέφυρα που εξυπηρετούσε την πεζοπορική κίνηση από το χωριό Κάμπος, στα Σωτηριάνικα. Στα 10 χλμ. ανάντι συναντάς το φοβερό στένεμα του φαραγγιού του Ριντόμου, αλλά γι' αυτό θα μιλήσουμε παρακάτω.

Καθισμένος στην κοίτη του φαραγγιού και πριν ξεκινήσει κανείς τη σύντομη πορεία προς τη θάλασσα (κατάντι - ακολουθώντας δηλαδή τη ροή) βλέπεις δύο γεφύρια. Το πρώτο, μικρότερο και ομορφότερο, φτιάχτηκε στα 1850 περίπου και ήταν πέτρινο με καμάρα, για να εξυπηρετεί τους πεζοπόρους. Η μεγάλη (δεύτερη) τσιμεντένια γέφυρα από επάνω έγινε το 1930 για να περνούν και αυτοκίνητα, αλλά είναι θαύμα πώς μέχρι σήμερα αντέχει τις βαρυφορτωμένες νταλίκες. Η τρίτη που κατασκευάζεται τώρα (δίπλα σε άλλο σημείο) αν και «βαραίνει» ιδιαίτερα το τοπίο, είναι η «ασφαλής» της νέας χιλιετίας. Βλέπετε, οι ανάγκες των ανθρώπων αλλάζουν από αιώνα σε αιώνα!

Συνεχίζοντας τον αυτοκινητόδρομο έφτασα στο χωριό Κάμπος, που παλιότερα ήταν το μεγαλύτερο της Μεσσηνιακής Μάνης με τρομερή ελαιοπαραγωγή. Από την αγορά του Κάμπου έστριψα αριστερά για Γαϊτσές, τη συστάδα αυτή των συνοικισμών που ακούνε σήμερα στα ονόματα Κέντρο, Βορινό, Ανατολικό και Χώρα.

Ανηφορίζοντας στα αριστερά φαίνεται η μεγάλη δολίνη, η στρογγυλή τρύπα από κατολίσθηση στην πλαγιά του υψώματος. Το Βορινό, το πρώτο χωριό επάνω στον δρόμο, εντυπωσιάζει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών του και στρίβοντας στην πλατεία, επάνω στην όμορφη παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου με το μεταγενέστερο καμπαναριό, αντικρύζεις τη μεγαλειώδη πανοραμική εικόνα από το φαράγγι του Ριντόμου.

Μπαίνοντας στον βατό χωματόδρομο η κορυφή του Ταϋγέτου απέναντι είναι το «Τραγοβούνι» (υψόμ. 1908), ενώ ξεχωρίζουν απέναντι και τα Αλτομυρά. Ο δρόμος αυτός περνάει δίπλα από το απίθανο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και πάνω από τις πηγές του Άβορου (μέσα στο ρέμα) που υδροδοτούν πολλά χωριά της περιοχής. Στις τρεις επόμενες χωμάτινες κεντρικές διασταυρώσεις έστριψα αριστερά και ύστερα από 4,5 χλμ. από το Βορινό, στο τέλος του δρόμου σταμάτησα (υπάρχει και σχετική ταμπέλα - υψόμετρο 840).

Η κατηφόρα είναι φαρδιά στην αρχή, έπειτα από προσπάθεια διάνοιξης του δρόμου για την εξυπηρέτηση των βοσκών. Το κομμάτι αυτό του παραδοσιακού πέτρινου μονοπατιού χάλασε, αλλά στη συνέχειά του αποκαλύπτει τη μαγική διαδρομή. Πριν από το φοβερό καλντερίμι στα δεξιά του δρόμου βρίσκεται η πηγή της Μάνας, που υδροδοτεί την περιοχή και τώρα είναι σφραγισμένη. Εδώ λένε πως παλιότερα λειτουργούσαν γύρω στους 10 νερόμυλους.

Το περπάτημα προς την κοίτη του φαραγγιού είναι απίθανη εμπειρία και σταδιακά το τοπίο σε υποβάλλει. Κατηφορίζοντας, η τσιμεντένια γέφυρα που ενώνει τις όχθες του φαραγγιού, το οποίο στενεύει σταδιακά, δεν θα πρέπει να σας ξενίσει. Την έφτιαξαν στη δεκαετία του '70, για να περνάνε τα μουλάρια ακολουθώντας το νέο ευκολότερο μονοπάτι για το χωριό Πηγάδια. Συνεχίζοντας ίσια προς τον κοίτη αντικρύζεις το στένεμα των βράχων και η ψυχή σου σφίγγεται.

Εδώ τα «θαύματα» ξετυλίγονται το ένα μετά το άλλο. Από την κοίτη πια αρνείσαι να πιστέψεις στα μάτια σου, καθώς οι βράχοι μοιάζουν να γλείφουν ο ένας τον άλλον και το ορμητικό πέρασμα του νερού έχει αφήσει ανεξίτηλα σημάδια. Τα ζωνάρια που διατρέχουν τα κατακόρυφα πρανή είναι σαν αδιάψευστοι χρονομετρητές της ζωής του φαραγγιού του Ριντόμου. Υπάρχουν σημεία που το ανθρώπινο σώμα ίσα που χωράει, ενώ στο μικρό καταρρακτάκι αφέθηκα στη φανταστική δροσιά των κρυστάλλινων σταγόνων. Το θέαμα είναι απερίγραπτα συγκλονιστικό και όσο ψάχνεις με τα μάτια τόσο ανακαλύπτεις περισσότερα.

Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω, ανοίγοντας το βιβλίο «Μάνη» του Πάτρικ Λη Φέρμορ, του Εγγλέζου που περπάτησε στα 1952 τα φαράγγια της περιοχής, ανακαλύπτεις ότι τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει πολύ από τότε. Η περιγραφή του είναι εντυπωσιακή: «Το φαράγγι έγινε υπερβολικά στενό, έτσι που να σου προκαλεί κλειστοφοβία. Τα στριφογυριστά στρώματα των πετρωμάτων κάθε πλευράς προσαρμόζανε στα ταίρια τους σα νάταν χωρισμένα με μια μαχαιριά. Ενώνονταν σχεδόν πάνωθέ μας - και συνδεόντουσαν σ' ένα μέρος, ψηλά πάνω μας, με μια παλιά ημικυκλική γέφυρα - βυθίζοντας τη στενή κοίτη που ήταν σπαρμένη με κομμάτια από βράχους, στο μισοσκόταδο. Οι κορνίζες των υγρών βράχων κρεμιόντουσαν από πάνω κι έσταζαν σταλακτίτες κι ένα όλο και πιο χοντρό υφάδι από αναρριχητικά φυτά, αγριόχορτα και κουτσουρεμένα δέντρα έπνιγαν τους κατωφερικούς βραχότοιχους. Όλα τριγύρω ήταν σκοτεινά και υγρά...».

Σηκώνοντας τα μάτια ψηλά αντίκρυσα και το εκπληκτικό, σχεδόν αόρατο από το πλαϊνό μονοπάτι, παλιό πέτρινο γεφύρι με διπλή καμάρα (στο μονοπάτι για τα Πηγάδια). Είναι λιλιπούτειο αλλά και μοναδικό σε όλη την Ελλάδα, γιατί έχει διπλή καμάρα (το ένα πέτρινο τόξο πάνω στο άλλο!). Κατασκευάστηκε με λαϊκή σοφία και αποδεικνύει περίτρανα ότι η καμάρα στα γεφύρια δεν είναι αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό, αλλά στατικό!

Στο στένεμα αυτό του φαραγγιού δεν υπήρχαν προεξοχές για να στηριχθεί η καμάρα, αλλά ψάχνοντας χαμηλότερα τις βρήκαν. Έστησαν, λοιπόν, την πρώτη καμάρα χαμηλότερα και επάνω της στήριξαν εκείνη τη δεύτερη, του πετρογέφυρου. Απίθανη τεχνική, απίθανοι μάστορες και καλλιτέχνες μαζί αυτοί που την έφτιαξαν!

Από το φανταστικό σημείο του στενέματος αυτού και μέχρι την θέση Κοσκάρακα που αναφέραμε πιο πριν, η απόσταση είναι 10 χιλιόμετρα και καλύπτεται περπατώντας (κατάντι) σε 2,5 ώρες περίπου. Σε όλο του το μήκος το φαράγγι του Ριντόμου είναι βατό. Προχωρώντας ανάντι από τη θέση αυτή στα 5,5 χιλιόμετρα συναντάς το Διλάγκαδο, οικισμό βοσκών. Εδώ το φαράγγι χωρίζεται και το δεξί κομμάτι είναι του Ριντόμου(αφού οδηγεί και στο ομώνυμο χωριό - για το οποίο δεν υπάρχει άλλος δρόμος!), ενώ το αριστερό είναι ο Βίντολης.

Στο Διλάγκαδο επίσης υπάρχει και η ονομαστή εκκλησία της Παναγιάς της Καψοδεματούσας. Όταν πολύ παλιά αλώνιζαν το στάρι στο πέτρινο αλώνι του μικρού οικισμού, από την οπλή του αλόγου πετάχτηκε μια σπίθα και ξαφνικά πήραν φωτιά όλες οι θημωνιές καίγοντας τη σοδειά. Την ημερομηνία την θυμούνται όλοι, ήταν 2 Ιουλίου, και το εκκλησάκι της Παναγίας που έχτισαν, τότε γιορτάζει!

Από το φαράγγι του Ριντόμου δεν μου έκανε η καρδιά να φύγω. Ακολούθησα τον δρόμο της επιστροφής και εκεί απέναντι από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία ακολούθησα τον χωματόδρομο ίσια για τη Χώρα Γαϊτσών και το Κέντρο. Περνώντας από πέτρινο τοξωτό γεφύρι και την όμορφη βρύση στην έξοδο του χωριού (προσοχή το νερό αυτό δεν είναι πόσιμο), ο δρόμος άλλοτε τσιμέντινος και άλλοτε βατός χωμάτινος με έβγαλε στα Τσέρια.

Φανταστικό χωριό με δύο οικισμούς, πολλά πέτρινα σπίτια και φοβερή στεναδούρα ανάμεσα. Όσοι το επισκεφθούν, θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ένα ακόμα σημαντικό κομμάτι της Μεσσηνιακής Μάνης, αλλά θα δουν και από ψηλά, πανοραμικά, άλλο ένα ονομαστό φαράγγι. Αυτό του Βυρού.

Η κατάλευκη κοίτη του αντανακλά το φως του ήλιου με απίστευτη ένταση και για να το γνωρίσεις από κοντά, υπάρχουν δύο τρόποι. Μπορείς να πάρεις το κατηφορικό μονοπάτι-καλντερίμι από τα Τσέρια, που οι τοπικοί ονομάζουν Λιούτι. Ύστερα από 2 χιλιόμετρα κατηφόρας θα βρεθείς στον πυθμένα. Από εκεί στα 3 χλμ. αγνάντι συναντάς το υπέροχο μοναστήρι του Σωτήρος (Σωτήρα) και στα 2 χλμ. κατάντι τη Μονή Λυκακίου (Λυκάκι).

Επίσης, στα 4,5 χλμ. κατάντι περιμένει τους περιπατητές η τεράστια κατάλευκη βοτσαλωτή παραλία Ριτσά της Καρδαμύλης. Ο άλλος τρόπος προσέγγισης του φαραγγιού του Βυρού ξεκινά από την Καρδαμύλη, στρίβοντας στην ανηφόρα δίπλα από το δημαρχείο για το χωριό Πετροβούνι.

Συνεχίζοντας τον δρόμο για Αγία Σοφία, μία ταμπέλα σου δείχνει τον βατό (αλλά δύσκολο σε σημεία) χωματόδρομο για το παρατημένο πλέον μοναστήρι του Σωτήρος, ενώ από ψηλά αγναντεύεις το Λυκάκι. Ο χωματόδρομος φτάνει δίπλα στο μοναστήρι (Σωτήρα) στις πηγές του Βυρού και τα Μαύρα Σπήλεα, η μεγαλύτερη ορθοπλαγιά με ύψος 400 μέτρα από την κοίτη του δεν είναι μακριά!

Το φως της αντανάκλασης του ήλιου επάνω στα κατάλευκα «βότσαλα» του Βυρού δεν αντιμετωπίζεται με γυαλιά. Ο τρόπος για τον καθένα είναι διαφορετικός... εσείς να βρείτε τον δικό σας!

ΔΙΑΔΡΟΜΗ - ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ
Ελάχιστες είναι οι αποστάσεις που έχετε να καλύψετε με το αυτοκίνητο. Από τη Βέργα (2 χλμ. περίπου από την Καλαμάτα) μέχρι τον Κάμπο η απόσταση είναι 13 χλμ. περίπου και από εκεί το Βορινό απέχει 8 χλμ.

Από το Βορινό μέχρι να συναντήσετε το καλντερίμι για το στένεμα του Ριντόμου υπολογίστε 5 και κάτι χλμ. βατού χωματόδρομου. Η Καρδαμύλη απέχει από την Καλαμάτα 37 χλμ. και από εκεί μέχρι την Ι.Μ. Σωτήρος ο χιλιομετρητής του αυτοκινήτου δεν θα γράψει πάνω από 8 χλμ. Ο χωματόδρομος αυτός είναι βατός για οποιοδήποτε αυτοκίνητο, αλλά χρειάζεται πολλή προσοχή σε 2-3 σημεία.

ΔΙΑΜΟΝΗ
Οι επιλογές που έχετε για διαμονή στην περιοχή είναι εκατοντάδες. Από την Καλαμάτα μέχρι την Καρδαμύλη, αλλά και (συνεχίζοντας παραλιακά) μέχρι την Αρεόπολη της Λακωνίας θα βρείτε αυτό που πραγματικά επιθυμείτε, ακόμα και τώρα το καλοκαίρι. Τα παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά:

Φιλοξενία (Βέργα) 0721-23166
Ελίτ (Καλαμάτα) 0721-25015
Βαλάσης (Καλαμάτα) 23849
Καλαμίτσι (Καρδαμύλη) 0721-73131

ΦΑΓΗΤΟ
Τόσο στο Κέντρο (Γαϊτσών), όσο και στα Τσέρια υπάρχουν ταβέρνες-εστιατόρια που θα σας ενθουσιάσουν γευστικά. Τα φαγητά, ιδιαίτερα τα μαγειρευτά, τα κάνουν οι νοικοκυράδες με τα χέρια τους, σαν να ήταν για το σπίτι τους. Τοπική σπεσιαλιτέ βέβαια είναι το παστό με αυγά ή, αλλιώς, καγιανάς.

Στην Καλαμάτα μπορείτε να φάτε καλά ψητά της ώρας και μαγειρευτά στον «Βατουριώνα».

Στον «Διόνυσο» θα βρείτε φοβερά τυροπιτάκια, μπιφτέκια με σάλτσα ντομάτας, καλά ψητά, αλλά και το μεσσηνιακό-λακωνικό-κρητικό ορντέβρ, δηλαδή παξιμάδι με ντομάτα-λάδι-ρίγανη!

Ο ειδικός για φρέσκο ψάρι είναι ο «Κουρκουτάς» στη Βέργα, ενώ το «Λιμένι» στην Καλαμάτα φημίζεται για τους μεζέδες του.

Για τους φίλους του ούζου υπάρχει ο «Μπακέας» με τις χορταστικές ποικιλίες του, ενώ για οικογενειάρχες συστήνεται η «Εσπέρια» με νόστιμη γουρνοπούλα. Για περίεργη ατμόσφαιρα και καλό φαγητό υπάρχει και η «Τζαμάικα».

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ
(Κωδικός Καλαμάτας 0721)
Δήμος 22651
Αστυνομία 22622
Νοσοκομείο 85203
Τροχαία 25444
Τουρ. Αστυνομία 95555
Λιμεναρχείο 22218

ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΡΕΝΟΓΙΑΝΝΗΣ - ΤΑ ΝΕΑ , 23-07-1999