Ταΰγετος
Ο Ταΰγετος με τις πολλές του ιδιαιτερότητες είναι ίσως το ομορφότερο βουνό της Ελλάδας και το διασημότερο της Πελοποννήσου. Στην αντίληψη όσων τον γνωρίζουν κατέχει το χαρακτήρα του φυσικού συμβόλου. Αγιασμένο μέσα στους αιώνες και αυτόνομο στην Τουρκοκρατία γέννησε καπεταναίους και αγωνιστές. Στο κεντρικό και νότιο Ταΰγετο βρίσκεται η Μάνη, όπου εκεί, σύμφωνα με το ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο, συναντάς «το ερωτικό σμίξιμο του Ήλιου και της Πέτρας». Είναι το βουνό που χωρίζει και ενώνει δυο ιστορικές περιοχές, τη Μεσσηνία και τη Λακωνία.

Έτσι μου στάθηκε ο Ταΰγετος Με το παρακάτω ενδεικτικό ποίημα ο ποιητής του Ταϋγέτου, Νικηφόρος Βρεττάκος εκφράζεται για το βουνό:

«Έτσι μου στάθηκε ο Ταΰγετος: όπως ο κόρφος της μητέρας μου.
Με πότισε γαλάζιο, αψύ αίμα, ήλιο και πράσινο
ως να μου δέσει την ψυχή όπως την πέτρα του
ως να χαράξει στην καρδιά μου τις βαθιές χαράδρες του
να σχηματίσει μες στη ζωή μου δώδεκα κορφές
να βγαίνω απάνω με μοναδικό μου όνειρο τον ήλιο.
Με δίψα μου μοναδική τον ήλιο.
Δίψα βαθιά σαν ωκεανό,
ψηλότερη κι απ’ το φεγγάρι.
Δίψα που να την λυπηθεί ο Θεός!

Γύρω τριγύρω στην καρδιά μου τα γεράνια στέφανα των γκρεμνών του
ρωγμές για ζώα, νεροσυρμές ελάτια κι αγριοπερίστερα.
Κ’ ένας αητός απάνω μου να σπαθίζει τα σύννεφα.
Κ’ ένας αητός απάνω μου να σκάφτει τις βροντές
Ζητώντας να ‘βρει μέσα τους ένα σπινθήρα!
Έτσι μου στάθηκε ο Ταΰγετος όσο να γεννηθούνε
Τα δυο παιδιά του Θεού μέσα μου: η Ποίηση και η Αγάπη!»²

Διαδρομές ανάβασης
Οι προσκυνητές από τη δυτική πλευρά του βουνού αρχίζουν την ανάβαση (διάρκειας 4-5 ωρών³), από τη θέση Άη Δημήτρης, όπου βρίσκεται το ομώνυμο εκκλησάκι, από το Ιερό του οποίου αναβλύζει δροσερό νερό με το οποίο προμηθεύονται οι πεζοπόροι. Ακολουθούν το μονοπάτι της κορυφογραμμής Σπανακάκι – Ψηλή Ράχη – Άγιος Γεώργιος – Στεφάνι - Κορφή Προφήτη Ηλία.

Το μονοπάτι για την ανάβαση από ανατολικά, αρχίζει από το καταφύγιο του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Σπάρτης. Ακολουθεί διαδρομή μέσα από δάσος για λίγο και συνεχίζει στις θέσεις Λιβάδια – Λάκες (Γούβες)– Ακόνια – Πλακούρες – Πόρτες – Κορφή, συνολικής διάρκειας 3-4 ωρών⁴.

Οι πεζοπόροι – προσκυνητές, προμηθεύονται νερό, από πηγές που βρίσκονται χαμηλότερα στις πλαγιές, από του Αγίου Δημητρίου, το Βουρκάκι, του Μαγγανιάρη ή της Βαρβάρας.

Το νερό εδώ είναι πολύτιμο και κάθε επισκέπτης πρέπει να έχει αρκετό για την ανάβαση και τη κατάβαση. Ο Τσεριώτης Σωτήρης Ταβουλαρέας, όμως φροντίζει να προμηθεύει με νερό τους προσκυνητές που πιθανόν ξέμειναν, το οποίο μεταφέρει με τη βοήθεια δυο μουλαριών, από τη πηγή "Βουρκάκι" στη πλαγιά της «Αθάνατης Ράχης» ΒΔ της κορφής ή από τη θέση «Αγία Παρασκευή» στους πρόποδες του «Χαλασμένου Βουνού» δυτικά της κορφής. Στη κορφή ακόμα μπορούν να απολαύσουν ζεστό τσάι ή λαδωμένο χωριάτικο ψωμί με τυρί από το  Σωτήρη, που ανεβαίνει συνεχώς 25 χρόνια.

Ο άνδρας της, ο κυρ Αλεξανδρής, σώθηκε ως εκ θαύματος από την πτώση του στις «κακιές λουκιές». Κυνηγούσε να μαντρώσει τα κατσίκια μέσα σ’ εκείνο το κακοτόπι. Αλλά, λίγο τα χρόνια, που πέρασαν πάνω στην σβελτάδα του, λίγο η αδυναμία του, λίγο το κρασάκι και δεν θα εύρισκαν ούτε το κοκαλάκι του. Ευτυχώς ο κέδρος, εκεί στο χείλος του κρημνού, έκανε το θαύμα του. Σώθηκε με λίγες εκδορές⁵…».

Η Ανάβαση
Ενενήντα και πλέον χρόνια μετά, όπως οι παλαιότεροι, ακολουθούμε το ίδιο μονοπάτι, με την ίδια δυσκολία καταβάλλοντας την ίδια προσπάθεια. Βήμα-βήμα πλησιάζουμε. Οι προσκυνητές που κατεβαίνουν μας ενθαρρύνουν από τις πρώτες στιγμές «…κουράγιο φτάσατε, βοήθειά σας, ο Προφήτης θα σας βοηθήσει να φτάσετε και να προσκυνήσετε..». Λόγια βγαλμένα μέσα από τη καρδιά άγνωστων συνανθρώπων μας, που πέρασαν τη δοκιμασία και νοιώθουν τη προσπάθειά μας.

Λόγια που προξενούν εντύπωση στα νεώτερα μέλη της παρέας μας, που με απορία ρωτούν αν τους γνωρίζουμε. Έχουν μείνει ακόμα στις μεγαλουπόλεις, εκεί που δεν λέμε καλημέρα στο συγκάτοικό μας. Η έκπληξη στα μάτια τους έκδηλη από τη ζεστασιά των λόγων ανθρώπων άγνωστων, αλλά συνοδοιπόρων, έκπληξη και αργότερα στη κορφή όπου όλοι νοιώθουν σαν μια μεγάλη παρέα. Ο επιβλητικός όγκος του βουνού μας σκεπάζει από τις πρώτες στιγμές της ανάβασης και η κορφή-στόχος ολοένα πλησιάζει. Ακούω τη Μαρία να λέει ότι το βουνό της προξενεί σεβασμό, γιατί βάζει τους δικούς του όρους για να μας δεχτεί…

Η ανάβαση ολοκληρώνεται. Μετά από μικρό διάλειμμα εντοπίζουμε το χώρο όπου θα διανυκτερεύσουμε και τοποθετούμε τα πράγματά μας. Επιτέλους η πλάτη μας είναι ελεύθερη. Προσκυνάμε στο απλό εκκλησάκι τη πέτρινη εικόνα του Προφήτη Ηλία και τον ευχαριστούμε για τη βοήθεια που ζητήσαμε και μας πρόσφερε, για να φτάσουμε στη κορφή.

Στη κορφή
Ο Ιερέας από τα Τσέρια πατήρ Σωτήρης Γουζέας, που λειτουργεί το εκκλησάκι, μας καλοδέχεται και απαντάει στις ερωτήσεις μας λέγοντας: «Ανεβαίνω στη "χάρη του" 31 χρόνια αν και τελευταία δυσκολεύομαι λιγάκι αφού είμαι 71 ετών. Κάθε φορά ζητάω τη βοήθεια του Προφήτη Ηλία και τα καταφέρνω. Με συγχωριανούς μου ανεβαίνουμε συνήθως δυο τρεις μέρες νωρίτερα και τοποθετούμε στη θέση τους τις πέτρες, από τα τοιχώματα της εκκλησίας που έχουν πέσει κατά τη διάρκεια του χειμώνα και τοποθετούμε μια τέντα για σκεπή. Η πρώτη λειτουργία γίνεται τη παραμονή στις 19 Ιουλίου το πρωί, ενώ στις 2 τα ξημερώματα στις 20 Ιουλίου τελείται η Θεία Λειτουργία που τη παρακολουθεί πολύς κόσμος και μάλιστα πολλά νέα παιδιά. Φέτος για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε Γάμος μεταξύ δυο νέων από το Ξηροκάμπι⁶».

Ο Ναΐσκος είναι παρεκκλήσι του Δημοτικού Διαμερίσματος Τσερίων του Δήμου Λεύκτρου της Έξω Μάνης (Μεσσηνιακής), διαστάσεων 3Χ6,5μ., χωρίς στέγη και είναι κατασκευασμένος από ξερολιθιά⁷.

Πραγματική απόλαυση αποτελεί το ηλιοβασίλεμα στο Μεσσηνιακό κόλπο, ενώ η σκιά της βουνοκορφής σε σχήμα πυραμίδας, απλώνεται προς τη πλευρά του Λακωνικού κάμπου. Η ορατότητα, όταν ο καιρός το επιτρέπει, φθάνει μέχρι τη Κρήτη ενώ το δάσος της Βασιλικής και η Μάνη απλώνεται μέχρι το Ταίναρο.

Η θερμοκρασία πέφτει, μικρές παρέες τραγουδούν⁹, όλοι νοιώθουν μεταξύ τους γνωστοί, ενώ αναζητούν λίγο χώρο για να ξαπλώσουν στα πεζούλια από ξερολιθιά ώστε να προφυλαχθούν από το κρύο και τον άνεμο. Πολλοί ξαπλώνουν μπροστά από το εκκλησάκι στο οποίο πλέον η πρόσβαση γίνεται από ένα μικρό διάδρομο. Ο χώρος βοηθάει την ενδοσκόπηση και το προβληματισμό και αναζητάς τις αιτίες των προβλημάτων που μας επιβάλλει ο σημερινός τρόπος ζωής. Αισθάνεσαι την απεραντοσύνη του βουνού και πιστεύεις ότι αν απλώσεις τα χέρια θα πιάσεις τα άστρα.

Η καμπάνα κτυπάει στις 2 το πρωί και η λειτουργία διαρκεί μέχρι την ανατολή. Ανατολή που όλοι περιμένουν και κοιτούν προς τη πλευρά του Πάρνωνα απ’ όπου ξεπροβάλει ο ζωοδότης ήλιος, κόκκινος σαν τη φωτιά. Τότε οι άνθρωποι μετακινούνται προς τα δυτικά για να απολαύσουν στα αχνά χρώματα της αυγής το φαινόμενο της πυραμίδας. Της σκιάς δηλαδή της πυραμιδοειδούς κορφής του Ταϋγέτου που σχηματίζεται μέσα στο Μεσσηνιακό κόλπο στον ορίζοντα της δυτικής Μεσσηνίας.

Ένα μοναδικό φαινόμενο, μια στιγμή μαγική, ονειρεμένη, που αφήνει τους πάντες άφωνους. Και ξαφνικά η κορφή αδειάζει. Δεν πρέπει ν’ ανέβει ψηλά ο ήλιος γιατί η κατάβαση θα δυσκολέψει. Παρατηρούμε ανατολικά και δυτικά στις πλαγιές του βουνού, να κυλούν δυο ανθρώπινα ρυάκια, ενώ νότια διακρίνουμε το δάσος της Βασιλικής και τις βουνοκορφές της οροσειράς μέχρι το Ταίναρο, που ανάμεσά τους βρίσκεται η αδούλωτη Μάνη. Εκεί όπου μεγάλωσαν, έζησαν και πέθαναν ελεύθεροι άνθρωποι, αγέρωχοι και σκληροτράχηλοι, όπως ο Ταΰγετος, εκεί όπου ο θάνατος για τη διατήρηση της Ελευθερίας αποτελούσε τρόπο ζωής. Δίπλα μου ένας γέροντας κοιτά και σιγοτραγουδά:

Η Φυσιολατρική Ομάδα Σαϊδώνας μαζεύει μαζί μας τα σκουπίδια μερικών απρόσεκτων επισκεπτών και στα απομεινάρια της φωτιάς που σιγοσβύνει καίγονται τα τελευταία σκουπίδια της ανθρώπινης παρουσίας στο βουνό. Η κατάβαση αρχίζει.

Η κατάβαση
Η διαδρομή που ακολουθούμε δεν είναι η συνηθισμένη, αφού διασχίζουμε τη κορυφογραμμή Στεφάνι - Κακοσκάλι - Άγιος Γεώργιος (υψ.2200μ.)– Ψηλή Ράχη (υψ.2098μ.) – Σπανακάκι (υψ.2019μ.) και όχι το βατό μονοπάτι της πλαγιάς.

Εδώ καταλαβαίνουμε γιατί ο Ταΰγετος αποκαλείται από τους ορειβάτες «αρσενικό βουνό», αφού η κακοτράχηλη κορυφογραμμή παρουσιάζει πολλές δυσκολίες.

Το βουνό όμως μας ανταποδίδει τη ταλαιπωρία από την επιλογή μας, αφού έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε και να φωτογραφίσουμε σπάνια ενδημικά φυτά, αρωματικά βότανα και τσάι, του οποίου η απρόσεχτη συλλογή τα τελευταία χρόνια, συνεχώς μειώνει τις περιοχές ανάπτυξής του.

Κατά την πορεία μας στη κορυφογραμμή ξυπνούν μνήμες και εικόνες από τις κορφές και τα τοπωνύμια, μέσω των ιστοριών που έχω ακούσει από τα παπουδικά μου για της «τρίχας το γεφύρι», τις «πόρτες», το «τσακισμένο αεροπλάνο», «τα δώδεκα» κ.α.

Περνάμε το σημείο που οι κάθετοι βράχοι βγαίνουν μέσα από τη γη προς τον ουρανό και μοιάζουν με σπαθιά. Παρατηρούμε το περίεργο γκρίζο χρώμα τους με τις πράσινες και κόκκινες αποχρώσεις. Δίπλα στο βατό πλέον μονοπάτι φωτογραφίζουμε το μοναχικό Απουράνι με τα μωβ άνθη το χρώμα του οποίου «γλυκαίνει» τους βράχους του βουνού. Φτάνουμε στη θέση «Μουζιά» και το νερό που στάζει από τη μικρή πηγή μας αναζωογονεί. Αντικρίζουμε πια το δάσος της Βασιλικής και για μια περίπου ώρα βαδίζουμε ανάμεσα σε πεύκα, έλατα και μαυρόπευκα.

Η φύλαξη αυτού του υπέροχου δάσους αποτελεί πρωτεύοντα στόχο για τους ντόπιους. Το τελευταίο διάστημα η Φυσιολατρική Ομάδα Σαϊδώνας, με ελάχιστα μέσα, οργάνωσε εθελοντές πυροσβέστες και επιστατεί το δάσος σε εικοσιτετράωρη βάση.

Ο Διευθυντής δασών Μεσσηνίας και Πρόεδρος του Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας κ. Παναγιώτης Μπαζίγος, σε πρόσφατη συνάντησή μας, μας είπε ότι: «…το δάσος της Βασιλικής χωρίς καμία αμφιβολία είναι το καλύτερο που έχει ο Ταΰγετος. Είναι από παντού προστατευμένο με ψηλές κορυφές. Μακριά από τις πολλές ανθρώπινες επεμβάσεις, το πλούσιο έδαφος και η ικανοποιητική υγρασία έχουν αφήσει τη φύση να αναπτύσσεται δημιουργώντας φυτικούς σχηματισμούς κηπευτής δομής από Μαύρη Πεύκη και Κεφαλληνιακή ελάτη. Μέσα από τις θαυμαστές αυτές συστάδες που κάποια δένδρα τους φθάνουν το ύψος δύο (2) πολυκατοικιών και η διάμετρός τους ξεπερνά το 1 και το 1,5 μέτρο, διέρχεται το μονοπάτι προς την κορυφή του Προφήτη Ηλία».

Κατηφορίζουμε προς τη θέση «Άγιος Δημήτρης» όπου βρίσκονται ερείπια παλαιότερης ανθρώπινης δραστηριότητας (μικρά κτίσματα, αλώνια κλπ.), αλλά και σύγχρονες παραθεριστικές καλύβες, οι ιδιοκτήτες των οποίων άλλοι σέβονται το περιβάλλον και άλλοι όχι. Θυμόμαστε διηγήσεις μεγαλυτέρων για τη πλούσια απόδοση της περιοχής σε πατάτα, ντομάτα κ.λπ., ενώ παράλληλα σκεφτόμαστε και το κόπο που απαιτούσε η μεγάλη απόσταση για να έλθουν και να καλλιεργήσουν τη γη τόσο μακριά από τα χωριά τους.

Κουρασμένοι αλλά με μια αίσθηση γαλήνης και ηρεμίας, αντικρίζουμε το εκκλησάκι του Άη Δημήτρη και δροσιζόμαστε με το νερό της πηγής που αναβλύζει από το Ιερό του. Από την ίδια πηγή δροσίστηκαν το 1826 και οι Μανιάτες της Ανδρούβιστας που νίκησαν τον Ιμπραήμ¹¹. Από το σημείο αυτό διέρχεται το σηματοδοτημένο Πανευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 και η αρχαία Βασιλική οδός. Ξεκινούσε από την αρχαία πολυγωνική γέφυρα στο Ξηροκάμπι Λακωνίας, περνούσε κοντά από τους Πενταυλούς, ανηφόριζε στον Άγιο Δημήτρη του δάσους Βασιλικής, κατέβαινε την Κακιά Σκάλα, στο Διλάγκαδο και ακολουθώντας την κοίτη του Βυρού περνούσε κάτω από τα Τσέρια και το Εξωχώρι για να καταλήξει στη Καρδαμύλη.

Αναλογίζομαι τους παλαιότερους που είχαν ακόμη τέσσερις ώρες πορείας για να φτάσουν στα Τσέρια και στα άλλα χωριά, δηλαδή συνολικά 8-9 ώρες απόσταση από τη κορφή, πριν από το 1979 που έγινε η διάνοιξη του δασικού δρόμου μέχρι αυτό το σημείο.

Το προσκύνημα στη κορφή του Ταϋγέτου αποτελεί μια ανεπανάληπτη εμπειρία, μοναδική, και όπως είπε η δημοσιογράφος της ΕΤ 2 κλείνοντας τη τηλεοπτική κάλυψη της ανάβασης έτους 2000, «είναι μια εμπειρία που έστω και για μια φορά στη ζωή του κάθε άνθρωπος πρέπει να τη ζήσει».

Ευχαριστώ τους παρακάτω:
1. τον φίλο Γιάννη Κοφινά, έμπειρο ορειβάτη και σπηλαιολόγο, για τις χρήσιμες συμβουλές του σχετικά με τη διαδρομή της ανάβασης και του εξοπλισμού, που μας βοήθησαν να αποφύγουμε τις ταλαιπωρίες των αρχαρίων, καθώς και για τη προθυμία με την οποία εντάχθηκε στη παρέα μας στη κατάβαση από τη δυτική πλευρά.
2. τον σεβάσμιο Ιερέα πατήρ Σωτήριο Γουζέα από τα Τσέρια, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου χορήγησε και για τη βοήθειά του στη γνωριμία μου με το ζευγάρι που παντρεύτηκε στη κορφή το έτος 2001, στη χάρη του Προφήτη Ηλία.
3. το Διευθυντή Δασών Μεσσηνίας και Πρόεδρο του Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας, για τη παροχή στοιχείων σχετικά με το δάσος της Βασιλικής.
4. το Προϊστάμενο Προγραμματισμού Ν.Α. Μεσσηνίας κ. Παναγιώτη Γιαννακέα, Πολ. Μηχ. Ε.Μ.Π., για τη χορήγηση του οδοιπορικού σκαριφήματος των μονοπατιών Καρδαμύλης – Ταϋγέτου που έχει σχεδιάσει, από το οποίο άντλησα πολύτιμα στοιχεία για τα υψόμετρα και τις αποστάσεις.

Παραπομπές
1. Τμήμα του οδοιπορικού και στοιχεία από τα κείμενα για το Ταΰγετο, καθώς και φωτογραφίες, δημοσιεύτηκαν από το περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, τεύχος Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2002, στο αφιέρωμα για το Ταΰγετο.
2. Από το αρχείο του Νικηφόρου Βρεττάκου, που βρίσκεται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης και μας παραχώρησε η Διευθύντρια κ. Ελένη Τζανετάκου.
3. και 4. Οι αναφερόμενες ώρες είναι ενδεικτικές και αφορούν το μέσο όρο. Η πεζοπορία είναι απόλαυση και όχι αγώνας δρόμου. Η χρονική διάρκεια της πορείας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως από τη παρέα, τη διάθεση, τη φυσική κατάσταση, την ώρα της ημέρας ή νύχτας, τη θέληση και τη πίστη για την ολοκλήρωση του σκοπού.
5. Κείμενο από τη διήγηση στις 15.05.99 του Ηλία Σταματέα για το «Θαύμα», στον Δημήτρη Παπαστάθη που μας το παραχώρησε.
6. Γνωρίσαμε το ζευγάρι στις 17 Νοεμβρίου, μετά τη κατάβασή μας από τη κορφή με τον εκδότη του περιοδικού ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, που έκανε σχετικό αφιέρωμα για το Ταΰγετο στο τεύχος Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου.
7. Σταύρος Σωτ. Ξανθέας «ΤΑ ΤΣΕΡΙΑ» Λαογραφική Μελέτη, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (Τόμοι 2), Αθήνα 1982.
8. Το 1979 ο δασικός δρόμος έφθασε στη θέση Άγιος Δημήτριος, απ’ όπου μέχρι σήμερα αρχίζει η ανάβαση από τη δυτική πλευρά.
9. «Υπ’ ηελίω τε και ουρανώ ασατερόεντι ναιετάουσι πόληες επιχθονίων ανθρώπων» Ιλιάδα Δ. 44-5.
10. Δημοτικό τραγούδι από το βιβλίο του Αντώνη Ξεπαπαδάκου «590 Παραδοσιακά Μανιάτικα Τραγούδια», 2001, εκδόσεις ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ.
11. «Η ένδοξος εποποιία των Μανιατών κατά του Ιμβραήμ Πασά», Σταύρου Χ. Σκοπετέα, έκδοση Γιώργου Μ. Μπουσμπουκέα και Συλλόγου Εξωχωριτών «Η ΑΝΔΡΟΥΒΙΣΤΑ», επιμέλεια έκδοσης Τάσος Κατσικέας, Αθήναι 2001. Γενική εφημερίδα της Ελλάδος, 8 Σεπτεμβρίου 1826, αρ. φ. 90, σελ. 358. Σπηλιάδου Ν., Απομνημονεύματα Αθήνησιν 1857, Τ. Γ΄,σ. 117. Τρικούπη Σπ. Τ.Δ. σελ. 27. Οικονόμου Μ. Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγενεσίας, Αθήναι 1873, σελ. 647.